De danser en de mevrouw
Herinneringen aan Sonja Gaskell – Rudi van Dantzig – De Arbeiderspers – 422 blz.(incl. nawoord)
Op de achterflap vermeldt de uitgever dat ondanks dit uitgebreide en onthullende boek Sonia Gaskell, door Van Dantzig ‘mevrouw’ genoemd, een raadsel blijft. Toen Van Dantzig zeventien jaar was, kwam Gaskell in zijn leven. Zij beïnvloedde hem op tal van vlakken, maar natuurlijk vooral op het gebied van de danskunst. Zijn verhouding tot haar stuiterde heen en weer tussen afkeer en bewondering. Dit boek moest er komen, vond hij.
Achterin het boek vertelt redacteur Maria Vlaar uitgebreid over de problemen waarop ze stuitte toen ze het script van Van Dantzig moest gaan redigeren. Van Dantzig was al ziek toen hij aan het boek begon, een beginnende dementie kwelde hem, en dus was zijn geheugen niet meer honderd procent. Ga in die omstandigheden maar eens een boek schrijven waarin een goed geheugen juist van groot belang is.
Er waren mensen die Van Dantzig er vanaf probeerden te brengen om een boek over Gaskell te schijven, zoals Conrad van de Weetering die Van Dantzig verweet Gaskell te haten. Dat soort meningen raakte en beïnvloedde de gevoelige Van Dantzig zeer. Aan het eind van zijn leven had Van Dantzig geen grip meer op de tekst. Hij zette drie sporen uit namelijk die van een biografie, een levensschets, het verhaal over Van Dantzig en zijn verhouding met Gaskell en als derde spoor een soort geschiedschrijving van ‘een belangrijke episode in de geschiedenis van het ballet in Nederland’. Dat alles werd een beetje teveel van het goede. Hij raakte het overzicht kwijt, begon stukken te herschrijven etc.
Een gigantische klus voor Maria Vlaar, die ik meteen moet complimenteren met het resultaat. Zij koos er uiteindelijk voor om het spoor van de persoonlijke relatie tussen Van Dantzig en Gaskell als enige te kiezen voor dit boek. Daardoor sneuvelde er nogal wat tekst, maar het resultaat is wel dat er een duidelijke lijn in het verhaal is gekomen, die anders zeker afwezig was geweest. De geschiedschrijving van die periode van het Nederlands ballet moet een ander nog maar eens neerpennen en voor een biografie over Gaskell kan wel uit dit boek geput worden, maar is zeker nog veel aanvulling nodig.
Wie Van Dantzig kent van eerdere boeken zoals zijn bekendste werk Voor een verloren soldaat over zijn relatie met een Canadese soldaat vlak na WO 2, weet dat hij een helder en gevoelig schrijver is. Als persoon was hij ook bescheiden en gevoelig.
Hoewel de grote lijn van het boek de gecompliceerde relatie betreft tussen Van Dantzig en Gaskell, is er ook aandacht voor portretten van dansers en choreografen die Van Dantzig bewonderde.
Iedere liefhebber van het Nederlands ballet, maar ook niet-kenners zoals ik, kunnen genieten van de verhalen die Van Dantzig alsnog uit zijn aantekeningen, foto’s en geheugen wist te peuren. Het is tekenend voor hem dat hij ondanks zijn ziekte heeft doorgezet. Helemaal afgekregen heeft hij het boek niet. Er stonden nog enkele hoofdstukken gepland en ook een uitgebreid notenapparaat had hij willen toevoegen. Hij is er helaas niet meer aan toegekomen. Toch is het genieten van Van Dantzigs stijl en de vele opvallende details die in het boek staan. Misschien leer je Gaskell niet helemaal kennen, je krijgt als lezer toch een goede indruk van haar karakter, haar werkwijzen en haar invloed op de Nederlandse danskunst. Een schitterend boek!
Pieter Feller
