De erfenis van Lucy
Onder het mes: de beroemdste patiënten en operaties uit de geschiedenis van de chirurgie – Arnold van de Laar – Uitgeverij Thomas Rap – 416 blz.
Er zijn maar weinig mensen die het in hun hoofd zullen halen om een boek te lezen over veel voorkomende aandoeningen en de chirurgische behandeling ervan. Maar koppel dit aspect aan een aantal beroemde personen door de geschiedenis heen en je krijgt meteen een zeer geslaagde cocktail, die wel heel interessant is voor de doorsnee lezer. Dit is wat chirurg Arnold van de Laar doet in zijn boek Onder het mes. Niet alleen ziektes en aandoeningen worden besproken. Een aantal beroemdheden zoals president Kennedy, Paus Johannes Paulus II, keizerin Sissi werden het slachtoffer van een moordaanslag. De auteur beschrijft in detail wat de gevolgen waren op lichamelijk vlak en wat de chirurgen hebben ondernomen om het leven van hun patiënt te redden.
Het boek biedt een mooi overzicht van de geschiedenis van de chirurgie. Dit beroep kreeg pas in de loop van de negentiende eeuw echt erkenning toen technieken van verdoving en ontsmetting opkwamen. Daarvoor werden chirurgen bekeken als ‘handwerkers’ – zeg maar ambachtslui – die vaak meer kwaad dan goed deden. Zo liep een navelbreukoperatie bij de Engelse koningin Caroline van Ansbach in 1737 fataal af. Dit wil evenwel niet zeggen dat er toen geen behendige chirurgen waren die erin slaagden delicate operaties tot een goed einde te brengen.
Een heel mooi en succesvol verhaal bijvoorbeeld is de operatie van de fistel van Lodewijk XIV in 1686. De koning had last van een zwelling aan de anus. Het hof ontbood chirurg Charles-François Felix de Tassy. Deze stelde voor het koninklijk zitvlak te opereren. Een klein detail evenwel: deze operatie was nog nooit bij iemand uitgevoerd. De Tassy bleef niet bij de pakken neerzitten. Hij oefende de operatie bij vijfenzeventig gewone mensen en ontwierp zijn eigen materiaal om de koning te opereren. Drie maanden later reed de Zonnekoning weer te paard. La Grande Opération was een succes en de Tassy hoefde de rest van zijn leven niet meer te werken.
Het boek bespreekt dus (beroemde) patiënten uit diverse tijdsperiodes. Dikwijls beschikken we over zeer weinig geschreven details. Maar toch heeft van de Laar met de weinige info die voorhanden was, proberen te reconstrueren hoe alles in zijn werk moet zijn gegaan en hoe de patiënt een en ander zou kunnen hebben ervaren. Ook een aantal soms cultuurgebonden ingrepen zoals de besnijdenis of castratie worden behandeld. En dit alles overgoten met een licht humoristisch sausje. Over het verleden gesproken: heel wat veel voorkomende kwalen (aambeien, liesbreuken, spataders) zijn te wijten aan het feit dat Lucy en haar soortgenoten – onze verre voorouders – miljoenen jaren geleden rechtop begonnen te lopen. Ons lichaam heeft zich hieraan nog niet aangepast.
Wie Onder het mes leest, zal dan ook veel opsteken over allerlei aandoeningen, de noodzakelijke chirurgische ingrepen en de mogelijke complicaties. Van de Laar slaagt erin alles zeer goed en helder te beschrijven op het niveau van een leek. Soms had een schematische tekening zeker kunnen helpen om een en ander nog beter te illustreren. Verder biedt van de Laar ook een inkijk in zijn vakgebied en in hetgeen bij hem omgaat bij het opereren van mensen. Soms gaat alles goed en zijn mensen dankbaar maar succes is niet altijd gegarandeerd.
Ieder hoofdstuk bevat een kaderstukje dat een bepaald thema behandelt zoals de bloedsomloop, artrose, anesthesiologie, de eerste laparotomie. Achterin het boek is verder nog een persoonlijke top tien opgenomen van de beste toekomstige chirurgen uit de klassiekers van de sciencefiction. Een verklarende woordenlijst, verantwoording en een referentielijst sluiten het boek af. Ieder hoofdstuk bevat een foto of illustratie over de besproken persoon.
Het boek is gebaseerd op de columns die van de Laar schreef voor het Nederlands Tijdschrift voor Heelkunde van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde.
Besluit: een zeer originele en geslaagde benadering om de chirurgie dichter bij de gewone mens te brengen. De auteur is een zeer goede ambassadeur voor zijn vak.
Kris Muylle
