De koude oorlog teruggebracht tot menselijke proporties
Koude oorlog aan de IJssel, roman in brieven – A.L.Snijders en Erik Harteveld – AFdH – 188 blz.
Kort na de Tweede Wereldoorlog kwamen de voormalige bondgenoten Amerika en de Sovjet-Unie scherp tegenover elkaar te staan. Duitsland was als wereldmacht uitgeschakeld en opgedeeld in een deel dat door het Westen was bezet en een oostelijk deel dat onder de invloedssfeer van Rusland kwam. Het was een tijd waarin overheden nog met het grootste gemak geheime operaties konden uitvoeren. De bevolking wist niet wat er in eigen land gebeurde. Geheime diensten waren machtig en leidden de strijd tussen de twee grootmachten en hun bondgenoten. Nederland, trouwe vazal van de VS, deed dapper mee aan deze Koude Oorlog en bouwde aan een verdedigingswerk, de IJssellinie, dat een eventuele opmars van het Russische leger vanuit het Oosten moest afremmen.
De linie tussen Kampen en Nijmegen bestond uit vestingwerken, geheime bunkers en inlaatwerken. Het stroomgebied van de IJssel kon onder water worden gezet. In dat geval moesten ongeveer 400.000 onwetende burgers en 80.000 stuks vee in allerijl worden geëvacueerd. Dankzij dit boek wordt de geschiedenis van die tijd teruggebracht tot menselijke proporties. In het verzonnen brievenboek van Harteveld lezen we over de correspondentie tussen een Russische vrouw, Klazina Makarova, die Nederlands bloed door de aderen heeft stromen, en haar verre verwant de ingenieur Pieter Kottier, die mee helpt bouwen aan de IJssellininie. De brieven van Klazina worden in werkelijkheid geschreven door een agent van de geheime dienst majoor A.S. Parchomov, die in haar huid kruipt om Pieter Kottier gegevens over de aanleg te ontfutselen. Parchomov doet dat heel geraffineerd. Langzaam zie je de relatie tussen Klazina en Pieter zich ontwikkelen van verre familieleden naar geliefden. Parchomov haalt de vis Pieter Kottier langzaam maar zeker binnen. De verlegen ingenieur valt als een blok voor Klazina.
De correspondentie tussen Kottier en Klazina Makarova/Parchomov beslaat het eerste deel van het boek. In het tweede deel bezoekt A.L.Snijders de IJssellinie en schrijft in brieven aan Erik Harteveld zijn bevindingen. Hij betoont zich een “voorstander van oorlogen die niet doorgaan.” In de brief met als onderwerp “Voorzorg” hoopt Snijders dat de aanleg van de IJssellinie preventief heeft gewerkt. Hij merkt heel ironisch op: “De Russen schijnen trouwens vanaf de eerste spade op de hoogte geweest te zijn, wat de theorie voedt dat geheime plannen hun nut kunnen hebben. Misschien heeft iemand zich in het Kremlin achter het oor gekrabd.”
Onthutsend is het om te lezen dat er werd gedacht dat de Russen de linie zouden aanvallen met strijdgassen. Er waren lijsten opgesteld met geuren die de soldaten een indicatie gaven met welk gas ze werden geconfronteerd. Even ruiken en je wist het…
Koude oorlog aan de IJssel is niet alleen een heel origineel brievenboek, maar het is ook prachtig vormgegeven door Martien Frijns. Met authentiek aandoende brieven op gekleurd papier, waar misschien her en der een typefout in had mogen staan om het nog echter te laten lijken. Ook veel zwart-wit foto’s uit de jaren vijftig die het boek een unieke uitstraling geven.
Voor de liefhebbers is er een IJssellinie app gemaakt en op de website http://www.ijssellinie.nl kun je nog meer te weten komen over dit bijna vergeten stukje vaderlandse geschiedenis.
Pieter Feller
