De Leonardo da Vinci van de Lage Landen

Simon Stevin van Brugghe – Guido Vanden Berghe, Dieter Viaene en Ludo Vandamme – Sterck & Devreese – 160 blz.

400 jaar geleden overleed Simon Stevin (1548 – 1620) in het huidige Nederland. Een feit dat in zijn Vlaamse geboortestad Brugge niet onopgemerkt voorbijgaat. Zo gaat in het Stadsarchief tot 29 november 2020 een tentoonstelling door die voor het eerst alle werken en manuscripten samenbrengt van deze multidisciplinaire wetenschapper. Een man die bovendien zijn stempel drukte op de samenleving zo blijkt uit dit boek dat zijn leven maar vooral zijn verdiensten in de kijker stelt.

“Hij veranderde de wereld.” Zo luidt de ondertitel. Ietwat overdreven en chauvinistisch op het eerste gezicht maar Simon Stevin is op bepaalde vlakken van goudwaarde gebleken en hij heeft tot op de dag van vandaag zijn sporen nagelaten. Hij werd geboren in 1548 in Brugge, een stad die de buitenlandse handelaren zag vertrekken richting Antwerpen. Simon was een bastaardzoon van Antoon Stevin, een zoon van de burgemeester van Veurne en een welstellende Brugse vrouw, Katelijne van der Poort. Hij groeide op in de familie van zijn moeder. Zijn stiefvader dreef handel in saai (lichte wollen stof) en zijde. Hij deed dit o.m. in Antwerpen en als twintiger kwam Simon terecht in de Scheldestad. Hij werkte er als boekhouder en kassier. Hij kon er praktijkkennis opdoen in het internationale handelswezen waarin hij vermoedelijk al een stevige theoretische kennis had gekregen in Brugge bij schoolmeester Adriaan vander Gucht. Na een tijdje als boekhouder voor de belastingdienst van het Brugse Vrije (bestuurlijk en gerechtelijk onderdeel van het graafschap Vlaanderen) te hebben gewerkt volgde hij vermoedelijk in Douai een universitaire opleiding.

In 1581 emigreert Stevin naar Leiden. De reden hiervoor is niet geheel duidelijk maar Stevin had calvinistische vrienden. Het waren woelige tijden in de Zuidelijke Nederlanden en er deed zich een grote vlucht voor van dikwijls welgestelde en hoog opgeleide inwoners naar het Noorden. Stevin zal over diverse onderwerpen publiceren in die periode: boekhouden, meetkunde, algebra, intrestberekening, vestingbouw, navigatie, enz. In hoofdstuk 2 van het boek worden alle titelbladen van de werken van Stevin als illustratie toegevoegd. In 1593 treedt hij bovendien in dienst van prins Maurits van Oranje die hij zal adviseren in het Staatse Leger. In 1612 neemt hij zijn intrek in een nieuw gebouwd huis in Den Haag en zijn jonge vrouw schenkt hem nog 4 kinderen.

De eerste twee hoofdstukken handelen over de stad Brugge in de tijd van Stevin en de levensloop van de wetenschapper. Beiden hadden verwerkt kunnen worden in een enkel hoofdstuk daar er toch wat overlap is. Ze zijn van de hand van resp. Ludo Vandamme, wetenschappelijk medewerker van de Openbare Bibliotheek Brugge en specialist van de Brugse zestiende eeuw en emeritus gewoon hoogleraar Guido Vanden Berghe. Deze laatste schreef op een systematische manier ook het zeer interessante derde hoofdstuk over de nalatenschap van Stevin. Die is zeer indrukwekkend te noemen. Zo maakte Stevin het systeem van intresten toegankelijker voor de gewone man. Verder benadrukte hij het belang van de dubbele boekhouding en met de steun van prins Maurits zette hij dit instrument in voor staatsdoeleinden. Het liet toe op elk moment te zien hoeveel geld er in kas was en het stelde paal en perk aan de autonomie van de plaatselijke belastinginners. Hij formuleerde nieuwe gedragsregels voor burgers en bepleitte het belang van orde in de sterk veranderende maatschappij van de Noordelijke Nederlanden. Hij wees op het belang van het decimale talstelsel, verdedigde het heliocentrische wereldbeeld van Copernicus en besteedde veel aandacht aan experimenten.

Simon Stevin is de vader van de zogenaamde hydrostatische paradox, een begrip dat later door Boyle en Pascal verder werd uitgewerkt en onterecht aan deze laatste wordt toegeschreven. Hij ontwierp molens om natte gebieden te ontwateren en ontwikkelde verder de Nederlandse manier van vestingbouw met de aanleg van aarden wallen en bastions omgeven door brede, natte grachten. Stevin was actief op het vlak van stedenbouw met o.m. zijn ontwerp voor de Indonesische stad Jakarta. Hij ontwikkelde een systeem om militair materiaal te classificeren. Grote bekendheid verwierf hij ook door de bouw van een zeilwagen voor prins Maurits die op het strand van Scheveningen een snelheid van liefst 40 km/u haalde. Op het vlak van de Nederlandse taal was hij een echte voortrekker. Hij vond het Nederduits een uitermate geschikte taal om aan wetenschap te doen. Het is aan Stevin te danken dat we nu spreken over wiskunde (en andere ‘kundes’), middellijn, driehoek, raaklijn, bolwerk, enz. Hij werd dan ook reeds geroemd door de toenmalige Nederlandse letterkundigen en hun rederijkerskamers.

In de negentiende eeuw groeide in Brugge de overtuiging dat Stevin in zijn geboortestad een standbeeld verdiende. Dat dit niet zonder slag of stoot verliep, toont Dieter Viaene, erfgoedarchivaris van de stad Brugge aan in het vierde en laatste hoofdstuk. Overigens was Simon Stevin altijd trots geweest op zijn geboortestad. Bij zijn naam vermeldde hij steeds ‘van Brugghe’.

Simon Stevin van Brugghe is een mooi verzorgde uitgave die rijkelijk geïllustreerd is met verschillende kleurenafbeeldingen. Het boek bevat verder nog een tijdslijn met Stevins levensloop en feiten uit de algemene (en Brugse) geschiedenis, twee kaartjes met de verblijfslocaties van Stevin en twee appendices die handelen over verre verwanten van Stevin en over het gebruik van zijn naam in de publieke ruimte. Een bibliografie sluit het boek af. Simon Stevin was zonder meer een van de belangrijkste en meest veelzijdige wetenschappers die de Lage Landen ooit gekend hebben.

Kris Muylle