De revolutionaire Robert

De Franse Revolutie. 1 – Van revolte tot republiek – Johan Op de Beeck – Horizon – 542 blz.

De laatste jaren zijn al heel wat boeken verschenen over de Franse Revolutie. Het is voor een auteur dan ook zoeken naar een originele invalshoek of het brengen van een meerwaarde om nog de aandacht te krijgen van de geïnteresseerde lezer voor dit onderwerp. Johan Op de Beeck combineerde beide aspecten. Hij vertelt het verhaal vanuit het standpunt van de Belgische jurist François Robert (1763-1826) én maakt de combinatie met de opstand in de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België) die de geschiedenis is ingegaan onder de naam van de Brabantse Omwenteling.

François Robert is een nobele onbekende ook voor heel wat professionele historici. De auteur vertelt in zijn voorwoord hoe hij bij een bezoek aan het kasteel van Versailles plots oog in oog stond met het geschilderde portret van de man in de Salle de 1792 tussen namen als Napoleon Bonaparte, La Fayette en generaal Dumouriez. Niet zomaar een meeloper die Robert en bovendien een geboren diplomaat aangezien deze boerenzoon erin geslaagd is heelhuids de Franse Revolutie te overleven. Iemand die heel goed aanvoelde wanneer hij zijn mond (niet) kon opendoen en welke vrienden hij (niet) moest kiezen.

Na zijn rechtenstudies verzeilt hij toevallig in Parijs waar hij een belangrijke rol in de revolutie zal spelen. Hij geeft de progressieve krant Le Mercure National uit en, treedt toe tot de radicale Club des Cordeliers waar voor de eerste keer het devies ‘Liberté, egalité, fraternité’ weerklinkt. In oktober 1790 publiceert hij zijn Le républicanisme adapté à la France. Het is de eerste keer dat iemand openlijk en onverbloemd een pleidooi houdt voor een democratische republiek in Frankrijk en dat op een moment dat de koning nog niet echt ter discussie staat. Daar blijft het niet bij. Op een bijeenkomst op 17 juli 1791 op de Champs-de-Mars schrijft hij een petitie waarin hij de vervanging en reorganisatie eist van de uitvoerende macht. Het jaar daarop schopt hij het tot eerste secretaris van de minister van Justitie Danton. Als verkozene van de Nationale Conventie stemt hij voor de dood van koning Lodewijk XVI.

Uit het ganse relaas van de revolutie blijkt dat er geen blauwdruk bestond over hoe een en ander moest verlopen. Eindeloze discussies worden gevoerd. Het vuilmaken en bedreigen van tegenstanders in de pers en in pamfletten zijn wijd verspreide methodes net als het lanceren van fake news. Complottheorieën doen de ronde. Buitenlandse troepen bedreigen de grenzen en vallen binnen. Een en ander resulteert in bloedige excessen zoals de septembermoorden van 1792 waarbij gevangenissen worden aangevallen en een slachtpartij zonder weerga plaatsvindt. Het koningschap stond lange tijd niet ter discussie en een al bij al vrij krappe meerderheid bezegelt het lot van de koning. Maar geleidelijk halen de radicalen onder leiding van Robespierre de bovenhand wat uiteindelijk zal leiden tot de Terreurperiode. Tegenover dit geweld staan de verwezenlijkingen van de Franse Revolutie zoals het afschaffen van de privileges op basis van geboorte, het algemeen stemrecht, de gelijkheid enz.

Als het in Parijs regent, druppelt het in Brussel. Terwijl de revolutie in alle hevigheid door Frankrijk raast, breekt in het huidige België een opstand uit tegen de Oostenrijkers. Daar heeft de toenmalige keizer Jozef II zich onpopulair gemaakt door onder meer een aantal antiklerikale maatregelen. Meteen ontstaan er twee partijen. Enerzijds heb je de conservatieve Statisten die onder leiding van Hendrik Van der Noot geen veranderingen wensen. Daartegenover positioneren zich de Vonckisten die naar het Franse voorbeeld een democratische staat willen oprichten waar alle burgers vrij en gelijk zijn en de adel en clerus moeten afzien van hun privileges en belastingvoordelen. Met behulp van een volksleger worden de Oostenrijkers buiten gedreven. De onafhankelijkheid van de Verenigde Nederlandse Staten is een feit op 11 januari 1790. Nog hetzelfde jaar herstelt het Oostenrijkse leger van de nieuwe keizer Leopold II de orde. Van der Noot bereikte wel zijn ideologisch doel daar alle vernieuwingsideeën van wijlen Jozef II in de prullenmand lagen en de oude orde weer in werking trad.

Nieuw in de aanpak van Johan Op de Beeck is dat hij in de huid kruipt van een persoon – in dit geval François Robert – en vanuit diens perspectief vertelt. Deze aanpak zorgt voor een zekere subjectiviteit naar de persoon van Robert toe maar daar staat tegenover dat het verhaal veel levendiger wordt. Dit laatste wordt ook versterkt door het opnemen van letterlijke citaten uit brieven van Franse burgers uit deze turbulente jaren. In de tekst zelf zijn hier en daar zwart-witafbeeldingen afgedrukt die zeer klein uitvallen. Verder is er nog een middenkatern opgenomen met kleurenafbeeldingen, een uitgebreid notenapparaat, een kort overzicht van de hoogtepunten van de Franse Revolutie tot 1793, een verklarende namenlijst van de instellingen en protagonisten van de Franse Revolutie, een uitgebreide bibliografie en register.

Dit boek geschreven in de typisch meeslepende stijl van Op de Beeck vormt het eerste deel van een tweeluik waarvan het tweede deel ondertussen ook is uitgegeven en handelt over de Terreurjaren onder Robespierre tot de opkomst van Napoleon.

Kris Muylle