De zware last van het verleden

Scherven- Bettina Drion – Marmer – 171 blz.

In Scherven vertellen nazaten van Nederlanders die aan de foute kant stonden in de Tweede Wereldoorlog wat voor last het familieverleden voor hen is geweest en vaak nog is.
Bettina Drion is bekend met het fenomeen. Ze schreef eerder Porselein een roman gebaseerd op de daden van haar foute grootvader in de Tweede Wereldoorlog. In dit boek Scherven staan vijf ware verhalen van kinderen en kleinkinderen van NSB’ers en mannen die vochten aan de Duitse kant.

De bekendste persoon is Grimbert Rost van Tonningen die openhartig vertelt over zijn vader, een van de leiders van de NSB en zijn moeder(De zwarte weduwe). Vader stierf na de oorlog in de gevangenis onder verdachte omstandigheden en moeder bleef tot aan haar dood een fanatieke aanhanger van het gedachtegoed van Adolf Hitler. Als peuter verbleef Grimbert na de oorlog enkele jaren in Duitsland en leefde daar een onbezorgd leventje. Niemand viel hem lastig met zijn achternaam en hij wist natuurlijk ook niets of weinig van de daden van zijn vader en was er natuurlijk al helemaal niet schuldig aan. Toen moeder besloot om terug te keren naar Nederland veranderde zijn leven radicaal. Een kind van NSB’ers werd de daden van zijn ouders net zo hard aangerekend als de ouders zelf. Lange tijd zou zijn leven niet meer ongestoord verlopen. Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw kwam er een zekere kentering in het denken en sindsdien wordt er door veel mensen wat genuanceerder gedacht over de nazaten van foute Nederlanders.

Kinderen van foute Nederlanders die wisten wat hun vader in de oorlog had gedaan, probeerden dat te verzwijgen om toch maar een normaal leven te kunnen leiden. Ervoor uitkomen was vaak geen optie, omdat uitsluiting en beschimping meestal hun deel was.
Opvallend is, dat drie mensen die in het boek worden opgevoerd, graag openhartig willen zijn over het verleden van hun foute familieleden, maar toch graag anoniem willen blijven. Omdat de veroorzaker van het leed nog leeft en zijn verleden geheim heeft weten te houden voor de omgeving waarin hij woont en alsnog vreest voor uitsluiting of omdat sommigen nog steeds vrezen voor de smet die het verleden van vader of opa op hen kan werpen. Personen die aanvankelijk wilden meewerken, staakten hun bijdragen onder druk van familieleden die toch liever alles geheime willen houden.

In één van de gevallen in Scherven was de vader wel openhartig tegen zijn kinderen en vertelde hen al op jonge leeftijd wat hij in de oorlog had gedaan. Hij bekende schuld en gaf aan dat hij spijt had en uit alles bleek dat hij zijn foute verleden alsnog met goede daden wilde compenseren. Alleen was hij niet openhartig over wat hij in de oorlog precies had gedaan en dit feit bleef zijn kinderen achtervolgen. Stel dat hij Joden had aangegeven of had meegedaan aan razzia’s of executies van verzetsmensen? Die gedeeltelijke openhartigheid werkte dus ook niet goed, maar zorgde ook voor een trauma.
Marianne J. zegt er dit over:’Je wilt erover praten, maar je bent tegelijkertijd bang om veroordeeld te worden. En je kunt je niet verdedigen, want je hebt altijd de schijn tegen. Het lijkt wel een soort erfzonde.’

Wat te doen als je erachter komt dat je opa, die je zo lief vindt, een NSB’er is geweest of voor de Duitsers heeft gevochten? Houd je dan nog net zoveel van hem of verandert die genegenheid? Er is kortom een verscheidenheid aan problematiek van deze nazaten, waarvan er in Nederland zo’n anderhalf miljoen leven.
Bettina Drion heeft veel onderzoek gedaan en uitgebreid met talloze personen gesproken, waaronder haar vader, die aanvankelijk huiverig was, maar uiteindelijk zich helemaal kon vinden in het resultaat. De verhalen zijn goed geschreven en Drion laat uitstekend naar voren komen wat voor last het verleden kan zijn. De extra informatie die ze geeft over aspecten van de Tweede Wereldoorlog die van belang zijn voor een beter begrip, zijn verhelderend.

Een boek dat iedereen die meer wil weten over hoe het is om met een ‘familiesmet’ te leven, eigenlijk zou moeten lezen. Uit de verhalen in Scherven blijkt dat openhartigheid het beste uitpakt of zoals Grimbert Rost van Tonningen het formuleerde: ‘Alles wat je verbergt, maakt ziek.’

Pieter Feller

Andere titels die de Tweede Wereldoorlog als onderwerp hebben:
Porselein
De vergelding
Het bittere kruid
De voorlezer
Het andere kind
Hitlers beul
Ik kan nog steeds vliegen
Alleen in Berlijn
De andere kant