Een bijzonder fascinerend debuut

Wat een tuin ziet als hij slaapt – Johanna Geels – In de Knipscheer – 305 blz.

Voor deze bespreking was er twijfel tussen verschillende titels. ‘Absurdisme contra realiteit’, ‘Absurdisme vanuit realiteit’ of ‘Realiteit vanuit absurdisme’ Zelfs diep nadenken gaf geen oplossing: zijn ze het misschien alle drie? Wat zegt de auteur zelf? “Het mooie van langdurig ziek zijn en zelden je bed uit komen, is dat je je eigen leven bij elkaar kunt verzinnen. Niet dat ik dit doe, alles wat ik bedenk is echt gebeurd of gaat nog gebeuren, maar dat het kan is voldoende.” Luiden de openingszinnen. Dat langdurig ziek zijn ondervindt de auteur zelf; zij lijdt aan het Ehlers-Danlos-syndroom, erfelijke factoren die het bindweefsel aantasten. Het weerhoudt haar niet vanuit een kleine wereld een dagboek bij te houden (80 dagen) waarin zij haar eigen realiteit afwisselt met ludieke hersenspinsels.

De onderwerpen zijn zeer gevarieerd, zoals de uitgever al op de achterflap vermeldt. Soms lijkt bijvoorbeeld een herinnering zeer reëel, maar schrik niet als Geels er dan iets aan toevoegt, dat op de lachspieren werkt of juist op de traanklieren. Als we het symbool van de tuin aanhouden, zouden we kunnen opmerken dat Geels niet in de aarde graaft, maar in haar eigen ziel. Waar andere auteurs een heel boek wijden aan het verloop van een ziekte of stoornis, laat Geels zien wat het doet met de werking van haar hersens, dus schrijft zij niet de problemen van haar ellende van zich af, maar verdiept zich in de persoonlijke verwerking ervan. Duidelijk is in dat verband het volgende fragment zeer betekenisvol: “Welke dag is het? Weetikveel, dat houd ik niet bij. Dagen zijn voor degenen die ze nodig hebben. Ik heb genoeg aan het nu. Verder zijn er gelukkig bewijzen te vinden voor het feit dat ik leef.”

Waarom zou ze dan deze roman schrijven? Om medelijden of medeleven te ontvangen? Zeker niet! Ze maakt de lezer deelgenoot van haar wedervaren. En dat doet ze op een inhoudelijk en stilistisch uitmuntende wijze: geen theekransje of roddelrubriek, maar ‘dit is mijn leven; ik heb het aan je laten zien; doe ermee wat je wilt’. Of zoals de achterflap vermeldt: “Ik hou niet van een plot….ik hou van… dat je… opschrijft wat je niet ziet en weggaat. De rest  is allemaal geouwehoer.”

Ook wat de stijl betreft, heeft ze haar eigen opvattingen. Eens heeft ze bij een ingezonden verhaal het woord ‘gesneveld’ gebruikt. Het kwam terug met een vraagteken achter het woord. “Dat een woord in een verhaal kan passen vanwege zijn klank. Dat een directe betekenis mag ontbreken omdat de betekenis is zijn bestaansrecht zelf ligt. Letters die door de lucht zweven en naadloos om een bepaald gevoel passen.”

Gezien het grote aantal onderwerpen is het zinloos daarvan iets op te sommen. Actualiteit of verleden, het maakt niet uit. Ze zijn de leidraad naar de wereld van Geels, die de lezer zelf moet ontdekken. Dat dat zal gebeuren kan ik je op een briefje geven: eenmaal begonnen, nooit meer opgehouden tot aan de slotzin. Pas dan zal de lezer in verbazing (en misschien verwarring) uitroerpen: ‘Hoe is het mogelijk dat iemand deze wereld zo uitmuntend kan beschrijven’!

De auteur debuteert weliswaar met een roman, maar heeft eerder vier dichtbundels (ook in deze roman zijn gedichten te vinden) gepubliceerd en een verzameling columns. Haar bundel Tuig kreeg een nominatie voor de C. Buddingh’-prijs.

Kees de Kievid