Een verfrissende kijk op de geschiedenis van Vlaanderen

Wereldgeschiedenis van Vlaanderen – Diverse auteurs – 566 blz. – Uitgeverij Polis

Geschiedenis is geen objectief gegeven. Geschiedenis wordt beïnvloed door de opvattingen en ideologie van degene die de pen vasthoudt. In de geschiedschrijving van landen of regio’s stonden in het verleden de figuren of gebeurtenissen voorop die hadden bijgedragen tot de ‘glorie’ van het eigen land of volk. Maar geschiedenis is veel rijker dan deze militaire of politiek-institutionele benadering. In het verleden hebben zich ook ecologische problemen voorgedaan, was er ook een migratieproblematiek en leidde sociale ongelijkheid tot spanningen. Kortom de vraagstukken die zich nu op diverse aspecten van de maatschappij voordoen, stelden zich ook al dikwijls in het verleden. Bovendien zijn de huidige naties of regio’s zoals Vlaanderen geen logisch eindpunt van een lange historische ontwikkeling. Ze zijn het resultaat van verschillende (f)actoren die op elkaar inwerkten, van beïnvloeding van ontwikkelingen in vlakbij of veraf gelegen gebieden. Deze wederzijdse beïnvloeding, deze vervlechting van de regio ‘Vlaanderen’ met de wereld is de centrale focus van dit boek.

De mosterd zijn de uitgever en samenstellers gaan halen in Frankrijk. Daar verscheen in Parijs begin 2017 de Histoire mondiale de la France. In Nederland was men bij de pinken: in de zomer van 2018 verscheen de Wereldgeschiedenis van Nederland. Vlaanderen volgde met ‘zijn’ wereldgeschiedenis een paar maanden later. De Vlaamse versie is evenwel qua omvang wat bescheidener dan de Nederlandse. Bovendien is de Vlaamse wereldgeschiedenis niet geïllustreerd en is de opmaak al bij al vrij sober. Maar het grootste verschil tussen de Vlaamse wereldgeschiedenis en die van de noorder- en zuiderburen is ongetwijfeld dat de Vlaamse versie hoofdzakelijk gaat over hoe de wereld Vlaanderen heeft beïnvloed. De Franse en Nederlandse versie leggen vooral de nadruk op hoe deze landen de wereld hebben beïnvloed.

Naar structuur toe draagt ieder hoofdstuk een datum, een korte titel, een inleidend gedeelte, de tekst zelf, naam van de auteur en ten slotte een beknopte literatuurverwijzing. In totaal leverden 72 historici, essayisten en schrijvers een bijdrage onder redactie van een stuurgroep van 10 historici, journalisten en schrijvers. Achter in het boek is van iedere auteur en samensteller een beknopte biografie opgenomen. Ongeveer een derde van de bijdragen situeert zich in de twintigste eeuw. Ook de middeleeuwen zijn goed vertegenwoordigd met ongeveer een vierde van de hoofdstukken.

De verwachtingen die de samenstellers in hun inleiding en op de flaptekst hebben gecreëerd, worden grotendeels ingelost. Het boek is niet de zoveelste versie van de geschiedenis van Vlaanderen met de bekende gebeurtenissen en figuren zoals de Guldensporenslag in 1302, Jan Breydel en Pieter De Coninck, Pieter Paul Rubens, de Boerenkrijg, Leo Baekeland, de taalwetten of de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. En als een ‘klassieker’ zoals Pieter De Coninck van stal wordt gehaald is dit omwille van de strijd van de man voor meer inspraak en rechten van de arbeiders (ambachtslieden). Ook mooi om te zien is hoe onbekende figuren erkenning krijgen. Een van hen is Nand Peeters. Een nobele onbekende, ook voor de meeste Vlamingen, maar toch ligt de man aan de basis van de eerste echt bruikbare anticonceptiepil. De diep gelovige Peeters wordt als jong gynaecoloog geconfronteerd met de schaduwkant van de kroostrijke gezinnen die door de katholieke kerk worden verheerlijkt: vrouwen die op latere leeftijd zwanger worden, illegale abortussen, een hoog aantal gehandicapte kinderen door incest.  Er bestond eind jaren vijftig een anticonceptiepil maar deze had ontzettend veel (zware) bijwerkingen. Rond 1960 doet Peeters samen met twee collega’s klinische proeven met twee hormonen en slaagt erin een ideale dosering op punt te stellen. In de tijd van het Tweede Vaticaanse Concilie wordt volop gediscussieerd over anticonceptie totdat de deur door paus Paulus VI in 1968 keihard wordt dichtgeslagen. Nand Peeters, die bang is zijn job te verliezen in het katholieke ziekenhuis waar hij werkte, besluit te zwijgen. Pas sinds 2010 wordt het belang van het onderzoek van Peeters ten volle erkend.

De wereld heeft een grote invloed uitgeoefend op Vlaanderen. Dit blijkt ook soms het geval te zijn op domeinen waarop we het niet onmiddellijk verwachten. Zo wordt Vlaanderen (en bij uitbreiding gans België) geroemd omwille van zijn kwaliteitsvolle bieren. Maar het brouwen van bier met hop hebben de Vlamingen afgekeken van de Hollanders of nog specifieker: van de brouwers van Haarlem. De Hollanders moeten echter geen hoge borst opzetten, want ze haalden zelf de kennis van de Noord-Duitse brouwers. Verder komen we ook te weten dat in de achttiende eeuw de bijenteelt en honingconsumptie ineenstortte door de massale aanvoer van rietsuiker uit de Caraïben en Zuid-Amerika.

Het vraagstuk over energiebronnen blijkt geen fenomeen te zijn van onze tijd. Toen de turfgebieden in de veertiende en vijftiende eeuw uitgeput raakten moest men nadenken en strategieën ontwikkelen voor het dreigende energietekort. Seksuele geaardheid is ook een thema dat momenteel brandend actueel is. In het verleden mocht dit zelfs letterlijk worden genomen: het levend verbranden van een Perzische immigrant Franciscus Tercianus in 1523 in Brugge symboliseert de toenmalige aantrekkingskracht van het rijke Vlaanderen voor de talloze migranten als de talrijke clichés die over vreemdelingen en afwijkende seksualiteit gangbaar waren. De opvatting heerste sterk dat steden die bijvoorbeeld homoseksuele handelingen tolereerden door God zouden gestraft worden, net zoals dat bij Sodom en Gomorra gebeurd was.

De Wereldgeschiedenis van Vlaanderen is een prettig leesbaar boek met een kleurrijke caleidoscoop aan verschillende verhalen. Wie geïnteresseerd is in geschiedenis en een stevige basiskennis heeft van de grote lijnen in de geschiedenis zal door de unieke aanpak aangenaam verrast worden.

Kris Muylle