Erna Sassen geeft jongeren een stem

Neem nooit een beste vriend – Erna Sassen – illustraties Martijn van der Linden – Leopold – 268 blz.

In 2021 werd aan Erna Sassen de Nienke van Hichtum-prijs toegekend voor haar jongerenroman Zonder titel. In dit indrukwekkende boek vertelt de schrijfster samen met illustrator Martijn van der Linden over Joshua, wiens leven behoorlijk op z’n kop staat. Hij moet wennen op het vmbo, waar hij te maken krijgt met leerlingen die andere interesses hebben dan hij. Terwijl Joshua graag tekent, houden zijn klasgenoten zich bijvoorbeeld bezig met kickboksen. Maar zijn grootste probleem is het vertrek van zijn hartsvriendin Zivan, die met haar familie is teruggekeerd naar Irak, waar ze op zeker moment wordt uitgehuwelijkt aan een neef. Niet alleen de jury was lovend over Zonder titel, ook recensenten toonden zich enthousiast. In Trouw (3 april 2021) sprak Bas Maliepaard van een ‘verbluffend sterke vertelstem’.

In Neem nooit een beste vriend, het zelfstandig te lezen vervolg op Zonder titel, is Joshua wederom de hoofdpersoon. Daarnaast spelen Sergio en Dylan een rol, twee klasgenoten met wie Joshua het eerder aan de stok had. Hij is, ondanks de grote verschillen, bevriend met hen geraakt nadat bleek dat Sergio net als hij van kunst houdt. Sterker, Sergio, die zijn schetsboek had gepikt, bleek veel waardering voor de tekeningen van Joshua te hebben. Eentje heeft hij zelfs als tattoo laten vereeuwigen.

Dan is er nog klasgenote Lindsey, die zich voortdurend uitdagend gedraagt en over wie wordt verteld dat ze met veel jongens seks heeft. Joshua voelt zich aangetrokken tot Lindsey, ze windt hem op, maar hij is ook bang voor haar. Haar uitdagende houding verwart hem. Heel sterk ervaart hij dat als Lindsey hem op het gezamenlijke verjaardagsfeest van de drie jongens ‘verjaardagsseks’ aanbiedt. Joshua vlucht dan weg.

Seks speelt een belangrijke rol in dit verhaal. De vier jongeren zijn – ieder op eigen wijze – bezig met uitzoeken hoe ze zich tot seks (willen) verhouden. Onzekerheid is er wat dat betreft alom, behalve bij Sergio – zo lijkt het – die zich manifesteert als sekswerker. Maar dat roept dan weer onderlinge spanningen op en zet met name zijn vriendschap met Dylan behoorlijk op scherp. Ook Joshua heeft het er moeilijk mee, vooral omdat zijn zus Kato, die nogal gecharmeerd is van Sergio, er kapot van is.

Over alles wat met seks en liefdesrelaties te maken heeft, heeft Joshua veel vragen. Zo snapt hij niet dat Sergio regelmatig seks heeft, terwijl er geen sprake is van een echte relatie. Hij vraagt zich dan ook af wanneer je met een meisje seks kan hebben. ‘Want jezus, Sergio, HET ZIJN TOCH GEEN GEBRUIKSVOORWERPEN?!!!’ En ook Dylans belangstelling voor porno begrijpt hij niet: ‘Ben ik nou de enige die daar een beetje misselijk van wordt???’

De ontwikkeling van Joshua ten aanzien van seks draait vooral om Lindsey, die hem, zoals gezegd, opwindt maar ook bang maakt. Op zeker moment wil ze voor hem poseren, naakt. Met de smoes dat hij zich sinds kort toelegt op het schilderen van kleding en hoe de stof in plooien om iemands lichaam valt, weet hij te voorkomen dat ze zich direct uitkleedt. De volgende keer komt ze in een ruimvallende, doorzichtige jurk. Joshua wordt daar zo onrustig van dat hij geen normale lijn op papier krijgt.

De uitbraak van de pandemie zorgt voor enige rust. De school is dicht. Joshua heeft volop gelegenheid om tekeningen van Lindsey te maken aan de hand van de foto’s die hij van haar heeft gemaakt. Daarnaast gaat hij samen met Sergio en Dylan hardlopen, zij het niet van harte. Sport is niet echt zijn ding.

Tijdens de lockdown is Joshua aanwezig bij een coronaproof concert van Dylan met dans van Lindsey in de tuin van het verzorgingstehuis waar Dylans oma woont. Joshua is diep onder de indruk en ervaart haar dansen als kunst, als ‘Geluk op muziek’. Kort daarna komt ze opnieuw poseren, deze keer in een soort flanellen pyjama. Kleding die geen onrust veroorzaakt bij Joshua. Voor het eerst sinds lang voelt hij zich niet alleen. Het raakt hem als Lindsey begint te huilen en zegt dat ze nu pas voelt hoe pijnlijk het is dat anderen op een bepaalde manier naar haar kijken. Daarbij is duidelijk dat ze het kijken van Joshua tijdens het poseren als anders ervaart. Joshua voelt zich dan schuldig, want ook hij heeft immers vaak naar Lindsey gekeken zoals vele anderen dat doen.

Vanaf dat moment komt Lindsey bijna dagelijks poseren. Omdat ze niet goed kan stilzitten, poseert ze dansend. Er ontstaat een vertrouwensband tussen hen, die onder meer blijkt als Lindsey Joshua vertelt waarom ze niet in het openbaar wil dansen (behalve voor demente bejaarden). Een schokkende ervaring is hiervan de achtergrond. Lindsey vertelt hem steeds meer over zichzelf en ook hoe het echt zit tussen haar en de jongens met wie ze zogenaamd seks heeft gehad. In alle opzichten groeit de intimiteit tussen Joshua en haar. Verwarrend maar ook fijn, ontdekt Joshua. Seks blijkt op zeker moment vanzelf te gaan.

In Neem nooit een beste vriend laat Erna Sassen in sobere maar indringende taal, zonder taboes én met humor het leven van een aantal jongeren zien. Jongeren die het niet gemakkelijk hebben, die trauma’s hebben, die zich desondanks staande proberen te houden, over wie soms hard wordt geoordeeld, ook door leeftijdgenoten. Hun diepe emoties komen aan bod: onzekerheid, eenzaamheid, verlegenheid, angst, verdriet, boosheid en agressie. Allesoverheersend is hun behoefte aan respect. En dat toont Erna Sassen. Zij oordeelt niet. Zij laat Joshua, Lindsey, Sergio en Dylan zijn wie ze zijn. Ze geeft hun een stem. Vooral daarom is het een belangrijk boek, dat een breed publiek verdient, jongeren én volwassenen. Dat laatste geldt zeer zeker ook voor de ontroerende beelden waarmee Martijn van der Linden het boek heeft verrijkt. Als lezer ervaar je zijn illustraties echt als de tekeningen van Joshua.

Bij dit alles is het fijn te weten dat er nog een derde deel komt, zoals Erna Sassen in een interview vertelt (de Volkskrant, 3 februari 2023).

Janneke van der Veer