Geheime missies in De Tweede Wereldoorlog

Churchills ministerie van onfatsoenlijke oorlogsvoering – Giles Milton. Hoe een handvol merkwaardige uitvinders hielp om de nazi’s ten val te brengen – Vertaling Henk Moerdijk – Karakter – 366 blz.

Giles Milton (1966) is een geschiedschrijver uit Groot Brittannië die al tien bestsellers op zijn naam heeft staan, die in vele landen zijn vertaald. Zijn nieuwste boek is Churchill’s Ministry of Ungentlemanly Warfar: The Mavericks Who Plotted Hitler’s Defeat. Nu in vertaling.

In 1939 begon de Tweede Wereldoorlog met een opmars van Hitlers troepen op het vasteland van Europa. Engeland was in feite niet genoeg voorbereid om voldoende weerstand te bieden. Churchill nam bijzondere maatregelen. Hij richtte een zeer geheime organisatie op met het doel Hitlers oorlogsmachine te saboteren. In het begin waren dat de samenwerkende takken Section D en MI(R), later uitgebreid tot twee nieuwe organisaties: SOE (Special Operations Executive) en MD1. De eerste regelde en plande de operaties, de tweede zorgde voor speciaal ontwikkelde wapens.

Het personeel noemde hun organisatie kortweg Baker Street omdat ze daar gevestigd was. Zelfs Britse ministers bleven onkundig van deze organisatie. In het parlement heerste nog de sfeer van fair play, een oorlog volgens de regels. “Hij (Churchill) besefte, omdat er geen hoop was de nazi-oorlogsmachine het hoofd te bieden, dat hij moest denken aan meer excentrieke oplossingen voor deze ernstige crisis waarmee het land werd geconfronteerd.”

Er werkten zes hoofdpersonen in de kern van de eenheden: Colin Gubbins, Millis Jefferis, Cecil Clarke, Eric A. Sykes, William Fairbairn en George Rheam. Samen hebben deze ‘mavericks’, allemaal buitengewoon creatief in hun benadering van oorlogvoering, het gros van de meest spectaculaire sabotagedaden van de Tweede Wereldoorlog gepland en uitgevoerd. Gubbins, een geboren Schot, was de leider, Chief of Destruction. Hij lijkt een keurige heer met suède handschoenen en een wandelstok met zilveren knop, maar vocht al in de Eerste Wereldoorlog en daarna tegen de bolsjewieken in Rusland en Sinn Fein in Ierland. Hij had grote belangstelling voor onorthodoxe oorlogsvoering. Millis Jefferis had de leiding over de eenheden voor speciale wapens. Hij was een zeer kundig technicus en een boom van een vent die door zijn collega’s ’de gorilla’ werd genoemd. Technisch bijzonder vaardig en uitvinder van menig stukje ‘smerig’ wapentuig was Cecil Clark. Sykes en Fairbairn waren de instructeurs/opleiders in allerlei (guerilla)gevechts- en sabotagetechnieken. Rheam was ’s lands expert in industriële sabotage. Samen hebben deze ‘mavericks’ bijna alle acties van de groep gepland.

In het begin vond vooral rekrutering van de uitvoerders plaats onder studenten van scholen zoals Eton, Harrow en Winchester, alleen onder hen die al gehard waren door veel rugbytraining en sportwedstrijden. Een jaar later waren er ongeveer 3000 jonge kerels in training. Er waren ook andere rekruten bijgekomen; avonturiers, mannen met een niet zo schoon verleden en naar Engeland gevluchte mensen. Ook vrouwen vonden hun weg naar de trainingskampen. Milton noemt overigens geen vrouwen bij naam in zijn beschrijving van de missies. Eén vrouw komt uitgebreid aan de orde: Joan Bright. Vanaf het begin betrokken, wordt zij de leidende figuur ten kantore op Baker Street. Zij is enige tijd getrouwd geweest met Ian Fleming (schrijver van de James Bond-romans) en men veronderstelt dat zij model heeft gestaan voor Miss Moneypenny (de secretaresse van M.)

Het voert voor te ver een beschrijving van de missies te geven, daarvoor moet u het boek zelf lezen. Ik noem er slechts enkele: de verhindering van nazi-transport via de West-Afrikaanse haven Fernando Po; Operation Josephine B, waarbij het dok waarin de Tirpitz was afgemeerd, vernietigd werd; de verwoesting van Norsk Hydro in Noorwegen, waar Hitler werkte aan de ontwikkeling van een atoombom (uitgevoerd door naar Engeland gevluchte Noren, onder leiding van Jochim Rønneberg; de liquidatie van Reinhard Heydrich door de Tsjechen Gabčik en Kubis; de destructie van de Peugeotfabrieken in Frankrijk.

De meeste operaties zijn bekend. De achtergronden en methoden echter niet. De rol van het SOE van Gubbins moesten, direct na een succes en ook nog toen de oorlog al voorbij was, geheim blijven. De organisatie werd in januari 1946 opgeheven met een paar pennenstreken, maar:
“Aan het succes van Baker Street hoefde getwijfeld te worden: een deskundige stelde dat de organisatie vele malen doeltreffender was gebleken dan Bomber Command, met name in Frankrijk. Harris en Portal hadden vier jaar lang de ene golf bommenwerpers na de andere over het Kanaal gestuurd en veel grotere gaten in de grond gemaakt [dan Baker Street] en veel meer onbelangrijke gebouwen beschadigd. De saboteurs van Gubbins daarentegen hadden negentig door de nazi’s beheerde fabrieken vernield – fabrieken zonder welke de oorlogsmachine van Hitler haperde – met een totale hoeveelheid springstof die gemakkelijk vervoerd kon worden door één lichte bommenwerper.”
Zou de oorlog anders zijn verlopen zonder SOE? Een feit is, dat het er slecht had uitgezien als Hitler het eerst over een atoombom had beschikt!

Conclusie:

Milton geeft een zeer boeiend verslag van de activiteiten en organisatie van de SOE. Hij schrijft met een levendigheid die past bij zijn onderwerp. Misschien had hij iets meer aandacht kunnen schenken aan de mislukkingen, want die waren er ook. Ik vind het een groot pluspunt dat Milton geen waardeoordeel velt. Hij blijft zo neutraal mogelijk, ook al beschrijft hij gruwelijke zaken. Daarom vind ik het twijfelachtig dat de vertaler het woord ungentlemanly vertaalt door onfatsoenlijk, dat wél iets van een oordeel in zich heeft. Daarbij: wat is in een oorlog dan wel fatsoenlijk? Denk eens aan de bombardementen op steden als Rotterdam, Londen en Dresden. Daarnaast ben ik het niet eens met de vertaling van de ondertitel, waarin ‘mavericks’ is vertaald door uitvinders. Uit de beschrijving van de leiders blijkt dat er eigenlijk maar twee van hen echt uitvinders genoemd kunnen worden. Verder heb ik in vergelijking met de Engelse editie veel lof voor de vertaler, Henk Moerdijk, die de stijl van Milton duidelijk goed heeft begrepen!
Tot slot de complimenten aan Uitgeverij Karakter, die ervoor heeft gezorgd dat dit laatste(?) geheim van WOII nu voor de Nederlandse lezer beschikbaar is geworden. Een uitgebreid notenapparaat, een literatuurlijst en een register maken dit werk tot een gedegen uitgave.

Kees de Kievid