Gruwelen in Auschwitz
De Experimenten – Marion Pauw – Lebowski – 251 blz. – lichte literatuur – roman
De Experimenten is gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Juli 2017 dronk Pauw koffie met de Nederlands-Amerikaanse producente Sofia Sondervan. Sondervan vroeg aan Pauw of ze weleens een waargebeurd verhaal had gebruikt, waarna Sondervan haar de geschiedenis van haar stiefoma vertelde. Pauw hoefde er niet lang over te denken en besloot dit verhaal te gebruiken voor dit boek.
De gebeurtenissen in Auschwitz zijn gebaseerd op getuigenissen van de Shoah-foundation die te bekijken zijn via het Joods museum. Het verhaal van Alma in blok 10 is een compilatie van de verhalen van verschillende vrouwen.
Uit het nawoord:
‘Wij mogen nooit vergeten wat er kan gebeuren als we bevolkingsgroepen als ongewenst gaan beschouwen. Vooroordelen sluipen er ongemerkt in. Wees je bewust van je eigen menselijkheid en die van een ander. Uiteindelijk willen we allemaal dezelfde dingen, maar hebben we verwrongen ideeën over hoe we dat zouden moeten verkrijgen.’
Charlie heeft haar stiefmoeder Alma vijftig jaar lang niet gezien of gesproken. Maar nu is Alma ziek. Dit weekend is er niemand om voor haar te zorgen vandaar dat de zorg contact opneemt met Charlie. Charlie ziet het totaal niet zitten en zodra ze terug is in het huis van haar jeugd weet ze weer waarom ze hier vijftig jaar lang is weggebleven. Maar dan begint Alma haar verhaal te vertellen, over haar jeugd en over de experimenten in Blok 10 van Auschwitz.
‘Je bent als mens zo geprogrammeerd dat je er nooit van uitgaat dat het slechter wordt. Na regen komt zonneschijn, maar niemand bedenkt dat het weleens zou kunnen gaan stormen.’
In De Experimenten wordt er voortdurend geschakeld tussen het heden en het verleden. Het verleden van Alma, maar ook het verleden van Charlie. Als Alma haar opwachting maakt als nieuwe moeder van Charlie lijkt er een geweldige tijd aan te breken. En inderdaad, het ontbreekt Charlie aan niets. Maar juist dit zorgt ervoor dat ze een buitenbeentje wordt en bij haar leeftijdsgenoten aan de zijlijn komt te staan. Alma bedoelt het misschien goed, maar dit is niet de manier en Charlie wordt er doodongelukkig van. Dit alles wil Charlie achter haar laten, maar als Alma haar verhaal vertelt, begint er het een en ander pijnlijk duidelijk te worden. Tijdens het ongewenste samenzijn vijftig jaar later komt er veel verdriet naar boven, maar toch ook onbegrip. Het (nog) niet kunnen begrijpen waarom Alma was zoals ze was, met haar wisselende stemmingen.
‘Mijn wrok voor Alma is als een kogel die beter kan blijven zitten omdat het verwijderen ervan alleen maar meer schade zal veroorzaken.’
Als eenmaal het verleden van Alma opengelegd wordt, lezen we een schrijnend relaas. Een verhaal dat gaat over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, de hel van Auschwitz. De Experimenten kun je niet lezen zonder een brok in je keel te krijgen, wat deze vrouw daar heeft meegemaakt. En velen met haar. Mede door het waarheidsgetrouwe weet Pauw dit alles op een doordringende manier neer te zetten. Niet alleen de verschrikkingen, maar ook de gevoelens van de vrouwen worden indringend weergegeven. De verdieping van de karakters laat de verwijdering begrijpen en ondanks dat in dit boek zware onderwerpen aan bod komen, heeft het door de manier waarop Alma en Charlie met elkaar omgaan ook wat luchtigheid. Soms is er zelfs wat humor, al is op het cynisme af en maken metaforen het geheel wat minder zwaar.
Ook al is wat verteld wordt niet allemaal nieuw, want iedereen weet wel wat er gebeurde in Auschwitz, toch heeft het een grote impact en laat je weer even stilstaan bij die vreselijke gebeurtenissen. Ondertussen vraag je je als lezer af of de verwijdering tussen Alma en Charlie door Alma’s verhaal teniet wordt gedaan. Na volledig meegesleept en ondergedompeld te zijn in het verhaal komt het antwoord hierop erg abrupt en is er het gevoel iets te missen. Er is verder geen verklaring, helemaal niks. Of is dit juist de opzet en moet de lezer het zelf invullen?
