Het middeleeuwse New York

Brugge – Jan Dumolyn, Andrew Brown (red.) – Sterck & De Vreese – 440 blz.

Brugge was in de middeleeuwen een van de belangrijkste Europese steden. Op zijn hoogtepunt bekleedde de stad een scharnierpositie in de handel tussen Noord-Europa en de Middellandse Zee. De geschiedenis van Brugge vanaf ongeveer het jaar 850 tot de nadagen van de grote economische bloei in de zestiende eeuw vormt het onderwerp van dit opmerkelijk boek waaraan meer dan 24 auteurs werkten. De samenstellers Jan Dumolyn en Andrew Brown zijn voor deze indrukwekkende publicatie niet over een nacht ijs gegaan. Uit het dankwoord blijkt dat reeds in 2008 de kiemen werden gelegd om een nieuwe geschiedenis te schrijven van het middeleeuwse Brugge.

De samenwerking tussen beide mannen is opmerkelijk maar het toont aan hoe internationaal de historische belangstelling voor de Europese middeleeuwen is. De in Brugge geboren Jan Dumolyn is professor aan de universiteit van Gent terwijl de Engelse professor Andrew Brown verbonden is aan de Massey University in Auckland, Nieuw-Zeeland. Het onderzoek dat de laatste dertig jaar gebeurd is, brachten ze in 2018 samen in de publicatie Medieval Bruges, c. 850 – c. 1550, dat een internationaal universitair publiek voor ogen had.

De Nederlandstalige uitgave is een ingekorte en vereenvoudigde versie van deze Engelstalige publicatie. In deze uitgave werden de voetnoten weggelaten en werd een selectieve bibliografie weergegeven. Onbegrijpelijk is het niet opnemen van een index van namen, plaatsnamen en zaken. De Nederlandstalige versie is wel veel rijkelijker geïllustreerd. De foto’s vormen een echte meerwaarde en zorgen voor een mooi verzorgde en oogstrelende publicatie. Hier en daar zijn grafieken en tabellen opgenomen. Heel interessant zijn ook de overzichtskaartjes.

Het boek is ingedeeld in elf hoofdstukken. Een aantal hoofdstukken behandelt in chronologische volgorde de ontwikkeling van de stad Brugge waarvan de naam in het jaar 851 voor het eerst in een geschrift opduikt. Zo staan de auteurs in het eerste hoofdstuk stil bij de vroegste ontwikkeling van de plaats die later Brugge zou worden en gelegen was op het raakvlak van de waterrijke gebieden van de kustvlakte en de hogere zandgronden. Bovendien situeerde de nederzetting zich op een kruispunt met een handelslandroute die dateerde uit de Romeinse tijd. Net als in het tweede hoofdstuk – waar het stedelijk landschap tussen ca. 1100 en 1275 verder wordt geanalyseerd – zijn de vele recente inzichten geïntegreerd die de stedelijke archeologie in de vorige decennia heeft opgeleverd. Het voorlaatste hoofdstuk onderzoekt de zestiende eeuw waarin Brugge uiteindelijk zal evolueren naar een regionale administratieve hoofdstad. In 1590 omschreef de Brugse koopman Zegher Van Male de stad simpelweg als een pennewaerde, een klein winkeltje dat de lokale en regionale economie bedient.

De verschillende hoofdstukken tussenin focussen op diverse aspecten van het middeleeuwse Brugge.
Naast twee hoofdstukken over de productie, markten en sociaaleconomische structuren wordt ook aandacht besteed aan de verhoudingen tussen de sociale groepen en de politieke macht. De analyses gaan hierbij soms vrij diep. Religie speelde een belangrijke rol in de middeleeuwen en vormt het onderwerp van een apart hoofdstuk. Andrew Brown is trouwens een van dé specialisten wereldwijd van de religieuze geschiedenis van Brugge en verdiepte zich in het verleden in de historie van de Heilig Bloedprocessie.

De rijkdom van de stad trok kunstenaars aan en Brugge groeide uit tot een Europees centrum van creatieve, artistieke productie op het vlak van literatuur, beeldende kunsten en muziek. Vooral tussen 1400 en 1440 kende de luxe-industrie een ongekende bloei. Het Europese toplabel ‘Brugensis’ prijkte op verluchte manuscripten, goudsmeedkunst, incunabelen en schilderijen. De Bourgondische hertogen speelden in dit alles een rol maar deze mag niet overschat worden. Het waren vooral de rijke Brugse elite en de buitenlandse kooplieden die zorgden voor de bestelling van heel wat kunstwerken.

In deze hoofdstukken komt een aantal elementen aan bod die in het verleden in historische publicaties stiefmoederlijk werden behandeld. Zo gaat de aandacht onder meer uit naar het management van de stedelijke ecologie. Een niet zo eenvoudige opdracht omdat deze reconstructie dient te gebeuren aan de hand van enkele archeologische vondsten en indirecte bewijzen bij gebrek aan veel geschreven bronnen. Er wordt verder stilgestaan bij de rol van vrouwen op de arbeidsmarkt en de aandacht gaat ook uit naar het gewone volk (bv. huisvesting).

Dit boek is zonder meer een standaardwerk en dit bijna 40 jaar na het naslagwerk van J.A. Vanhoutte. De redacteuren zijn er bijzonder goed in geslaagd op overtuigende wijze een vlot geschreven totaalvisie te bieden van de middeleeuwse geschiedenis van Brugge en dit op politiek, economisch, cultureel en sociaal vlak. De medewerking van verschillende specialisten leidt tot zeer goed onderbouwde hoofdstukken. De redacteuren en auteurs hebben ook hun eigen accenten gelegd. Zo krijgt het concept ‘ruimte’ in het boek een zeer concrete invulling en de rol van de communale beweging in het middeleeuwse Vlaanderen wordt sterk benadrukt en uitgewerkt (hoofdstuk IV). Regelmatig worden vergelijkingen gemaakt met andere Europese steden.

Brugge, een middeleeuwse metropool is een werk dat een divers lezerspubliek zal aanspreken gaande van wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van de stad Brugge tot de liefhebber van middeleeuwse geschiedenis in het algemeen.

Kris Muylle