Joodse kinderen vertellen

Kinderkroniek 1940-1945: Brieven, getuigenissen en dagboeken uit de Shoah – Guus Luijters – Nieuw Amsterdam – 247 blz.

Guus Luijters werd in 1943 geboren in Amsterdam. Hij was recensent voor tijdschriften als Propia Cures en Haagse Post. In 1972 verscheen zijn eerste boek. Hij draait dus al een tijdje mee in de boekenwereld. Tussen 1980 en 1993 heeft hij zich bezig gehouden met het schrijven van biografieën, toneelstukken en filmscenario’s. Daarna schreef hij een aantal romans, dichtbundels en non-fictie boeken. Hij verzamelde alle namen van de vermoorde kinderen tijdens de Tweede Wereldoorlog en plaatste deze samen met ongeveer 3700 foto’s in de voorganger van Kinderkroniek 1940-1945, In Memoriam.

Voor Kinderkroniek 1940-1945 verzamelde Luijters meer dan alleen de namen en foto’s van de kinderen, hij spoorde hun persoonlijke verhalen op. Tijdens de Shoah zijn bijna 18.000 Nederlandse kinderen van Joodse afkomst vermoord. Een paar honderd kinderen keerden terug uit de kampen. Enkele duizenden overleefden door onderduik of vlucht naar het buitenland. In Kinderkroniek 1940-1945 laat Guus Luijters de kinderen zelf spreken. Aan de hand van dagboeken, brieven en getuigenissen volgt hij hun leven op de voet. Na de inval van de Duitsers tot de scheiding van het onderwijs, van de invoering van de Jodenster tot hun deportatie naar Westerbork – en ten slotte naar Auschwitz, Sobibor en andere kampen, waar zij alleen of met hun ouders werden vermoord.

Wat dit boek zo indrukwekkend maakt, is dat het niet zomaar een verteld verhaal is over de oorlog. Het zijn de kinderen die zelf aan het woord worden gelaten. Eerst wordt er aan ieder oorlogsjaar een hoofdstuk besteed waarin ze vertellen hoe het was om in die tijd te leven. In hun eigen woorden lees je over de scheiding in scholen en winkels, hoe vrienden uit elkaar werden gehaald en hoe familieleden zonder pardon werden afgevoerd naar de dan nog onbekende kampen. Vervolgens krijg je als lezer nog een aantal hoofdstukken over hoe het er in de concentratiekampen aan toe ging. Hoe kinderen aan hun lot werden overgelaten, hoe mensen steeds magerder werden, hoe ouderen en zieken gelijk afgevoerd werden naar de gaskamers. Het zijn onaangename verhalen.

“Op een van de eerste morgens viel ik uit bed [3-hoog], met mijn hoofd op de betonvloer. Ik ben een tijdje bewusteloos geweest, maar werd niet onmiddellijk naar de ziekenbarak gevoerd. Diezelfde dag was er in het kamp appèl: we moesten allemaal in lange rijen van 5 gaan staan. Er werd geteld en elke keer als er een kind weg was, bijvoorbeeld naar het toilet, begon met opnieuw te tellen. Nou, dat kon ik niet volhouden, want – dat bleek achteraf – ik had een hersenschudding. Ik ben toen vreselijk in elkaar geslagen door een vrouw in uniform. Toen kwam ik wel in de ziekenbarak terecht.”

Zoals het in het boek is verteld, lijken veel kinderen het te hebben overleefd. Maar zij zijn natuurlijk de enigen die hun verhaal achteraf kunnen vertellen. Ook voor deze overlevenden is het geen verhaal met een goede afloop. Vaak zijn ze veel vriendjes kwijtgeraakt en is hun hele familie uitgemoord door de nazi’s. Kinderkroniek 1940-1945 is zeker geen leuk boek om te lezen, maar indrukwekkend is het absoluut.

Felice Beekhuis