Kakkerlak aan de macht
De kakkerlak – Ian McEwan – Vertaling: Rien Verhoef – De Harmonie – 126 blz.
Ian McEwan (Aldershot, 21 juni 1948) is een Engels schrijver. Hij is een meester in het scheppen van extreme situaties waarin de hoofdpersonen van zijn boeken terechtkomen. Door een speling van het lot zal hun leven nooit meer hetzelfde zijn. Dankzij het grote succes van zijn boeken, waarvan er miljoenen zijn verkocht, geldt McEwan als een van belangrijkste levende Britse schrijvers.
Meestal bereidt McEwan zijn romans minutieus voor, maar in een interview in De Volkskrant vertelde hij dat hij deze bijtende novelle juist zonder veel voorbereiding in een paar weken heeft geschreven. Hij werd geïnspireerd door de onthutsende taferelen rond de Brexit en vooral door de leugenachtige praktijken van de huidige premier Boris Johnson.
“Die ochtend, toen de slimme, maar zeker niet begaafde Jim Sams ontwaakte uit zijn onrustige dromen, merkte hij dat hij in een reusachtig wezen is veranderd.”
Dit is de openingszin.
Voorafgaand aan deze gebeurtenis rent een kakkerlak door London en probeert te overleven. Hij sluipt een huis in Downing Street binnen, valt in slaap en wordt wakker als mens. Het is het omgekeerde van wat Kafka beschreef in De gedaanteverwisseling, waarin een mens juist verandert in een reuzeninsect. De ontwaakte en van gedaante gewisselde kakkerlak is de premier van Groot-Brittannië en kan zonder enige voorbereiding een kabinetsvergadering voorzitten en een onwelgevallig lid ontslaan. Jim Sams, zo heet de premier, blijkt een meester in het bespelen van de publieke opinie.
Er is door een Franse marine een Engelse vissersboot overvaren waarbij zes bemanningsleden zijn verdronken. Hoewel het duidelijk is dat het een ongeluk betrof, buit Sams het uit voor zijn publiciteit. Hij maakt er een aanslag van en zorgt ervoor dat de kisten tegelijk in Engeland aankomen.
“Jim nam de leiding van de planning. Hij besloot dat er geen blaaskapel zou komen. In plaats daarvan zou hij alleen op de landingsbaan staan als het enorme viermotorige propellertoestel taxiënd tot stilstand kwam, zwijgend tegenover een cameraploeg. Een dappere eenling tegen die reusachtige machine. Jims voelsprieten waren fijn afgestemd op het volksgevoel.”
In De kakkerlak gaat het niet over het uittreden van Groot-Brittannië uit de EU, maar over een nieuw economisch systeem dat Jim Sams wil invoeren en dat de economie van zijn land zeer ten goede zal komen, het retournisme. Bij het retournisme wordt alles omgedraaid. Als je te hard rijdt, krijg je geen boete, maar het geld juist uitgekeerd door de politie. Bij aankopen krijg je geld toe. Het geld dat je aldus vergaart, moet je weer afstaan door te werken.
Sams probeert de president van de VS, Tupper, ervan te overtuigen dat het retournisme veel beter werkt dan het huidige kapitalistische systeem. Tupper, iemand met ongeveer dezelfde denkbeelden als Sams, voelt er wel voor. Als GB en de VS zo’n systeem zouden invoeren, worden de andere landen welhaast gedwongen om mee te doen. Tijdens een telefoongesprek van Sams met Tupper wil Sams iets van de president weten.
“’Nog één ding, Mister President. Mag ik u iets persoonlijks vragen?’
‘Ja, hoor. Zolang het niet gaat over…’
‘Nee, nee. Natuurlijk. Het gaat over… hiervoor.’
‘Waarvoor, Jim?’
‘Zes?’
‘Wat zeg je?’
‘Oké. Bent u… Had u eerst…’
‘Eerst wat?’
‘Had u eh…’
‘Jezus! Kom op, Jim! Had ik wat?’
Het kwam er op fluistertoon uit. ‘Zes poten?’
De lijn viel stil.”
McEwan beschrijft op meesterlijke wijze de manipulaties van premier, kakkerlak Jim Sams. Sams spiegelt de bevolking een rooskleurige toekomst voor als het retournisme wordt ingevoerd. Als alles op de rails staat, laten de ministers en de premier hun grote mensenlichamen achter en sluipen als kakkerlakken de bewolkte Londense namiddag in, het land aan zijn lot overlatend.
Boek bestellen!
