Levensverhaal van Henriëtte van Eyk
Henriëtte van Eyk – Vrouw tussen vier mannen – Aukje Holtrop – De Bezige Bij – 367 blz.
Na het lezen van dit boek bleef ik met twee emoties zitten. De eerste kan ik het best omschrijven met voldaanheid: wat ben ik veel over Henriëtte (hierna Jet) van Eyk te weten gekomen. Daar begin ik deze bespreking dan ook mee.
Jet (1897) en haar twee jaar jongere broer Bert kenden een onbezorgde, plezierige jeugd. Het gezin is welgesteld en harmonieus. Vader Dirk is bankier en men woont in een mooi pand aan de Stadhouderskade te Amsterdam. De vette jaren duren tot 1911. Vader Dirk heeft fraude gepleegd en de bank gaat failliet. Hij en zijn mededirecteur Chris vluchten naar de VS, samen met zijn schoonmoeder (bijgenaamd Rooie Biet), met wie hij een relatie blijkt te hebben. Hij wordt later in de VS gearresteerd en uitgeleverd aan Nederland. Hij wordt veroordeeld tot drie jaar cel. Vrijgekomen, gaat hij terug naar Amerika, waar hij een armoedig bestaan leidt. Van de kinderen bezoekt Bert hem, maar Jet niet. Holtrop geeft als reden de solidariteit met haar moeder. In 1934 overlijdt hij. Vader Dirk is de eerste van de vier mannen uit de ondertitel van het boek.
De tweede man is haar broer Bert. Hoewel een jaar jonger, doet hij tegelijk eindexamen aan de HBS, omdat hij een klas heeft overgeslagen. Met Bert had Jet al van jongs af aan een innige band. Die werd nog sterker na het vertrek van vader Dirk. Bert heeft Jet altijd gesteund en gestimuleerd, ook in haar schrijfcarrière. Hij was zeer veelzijdig: schrijver, regisseur, pianist, violist en acteur. In die laatste hoedanigheid heeft hij, als travestiet, na de oorlog diverse vrouwenrollen gespeeld. Intelligent was hij zeker, zoals blijkt uit zijn promotie (1934) en een wetenschappelijke baan aan de Leidse universiteit (1947). In 1949 vertrekt hij naar Indonesië, waar hij hoogleraar wordt aan de universiteit in Soerabaja. Daar bezoekt Jet hem in 1954. Bert schrijft haar veel brieven, Jet iets minder terug.
Willem Johan Marie Lenglet (1889) was de derde man. Hij was ook schrijver, onder het pseudoniem Éd(ouard) de Nève. Jet combineerde de namen en noemde hem Jean de Nève. Hij was door de omslag van De kleine parade getroffen en wilde deze schrijfster leren kennen. Hij kwam haar onaangekondigd thuis bezoeken. Jet schrijft in Dierbare wereld : “Dat was het begin van veel geluk en veel ellende.” Samen brengen zij in 1934 het boek Aan den loopenden band uit, een verzameling van hun afzonderlijke verhalen. Het stel trouwt in 1936. Jean was eerder gehuwd met Ella Rees Williams (ps. Jean Rhys). In de oorlog wordt Jean gearresteerd en naar een kamp in Duitsland overgebracht. Hij komt niet meer als de vroegere Jean uit die ellende terug en hij en Jet scheiden in 1946.
Haar tot mislukken gedoemde relatie met Simon Vestdijk. Jet ontmoet Simon voor het eerst in sociëteit De Koepel in Amsterdam. Net als Jean ging Simon onaangekondigd bij Jet op bezoek. Vestdijk had eerder drie boeken van Jet besproken en zijn mening mag positief genoemd worden. Er ontstaat een relatie. Jet is eigenlijk behoorlijk verliefd. Ze moet echter hebben geweten dat Ans Koster die bij Simon inwoont meer dan een huishoudster is. Van de brieven tussen hen beide zijn er veel bewaard gebleven en ook gepubliceerd. Samen schrijven zij ook de brievenroman Avontuur met Titia(1949) waarin veel parallellen met hun eigen leven te ontdekken zijn. In tegenstelling tot de andere drie mannen speelt Vestdijk in deze relatie niet zo’n mooie rol. De anderen gaven en namen, Vestdijk nam alleen en hield Jet voortdurend aan het lijntje. Teleurgesteld, verbrak zij in 1955 de relatie.
Naast de belevenissen met deze vier heren, is er nog erg veel meer gebeurd in het leven van Jet. Dat moet u maar in dit boek gaan lezen. Eén uitzondering wil ik maken. Tijdens de oorlogsdagen zien we een vrouw met een kinderwagen door de stad lopen. Het is Jet en de kinderwagen zit vol illegale spullen. Ook beheerde zij een kas, waarin giften werden gedaan, bestemd voor kunstenaars die door de Duitse verordeningen hun werk niet meer konden doen. Jet is dus een dappere vrouw, die eens van dit werk gezegd heeft, dat het “vanzelfsprekend” was! Dat is zij ten voeten uit: een lieve, bescheiden, verlegen, mooie vrouw.
Mijn tweede emotie is er een van teleurstelling. Aukje Holtrop blijft te ver van Jet vandaan. Zij heeft slechts zelden een waardeoordeel: “Hoe naïef was Jet geweest om te geloven dat Simon [Vestdijk] zomaar naar Amsterdam zou kunnen verhuizen.” Over de schrijfstijl van Jet zegt zij in een interview (op LezenTV, met Peter Gielissen): “geestig, goed geschreven […] zij schrijft ‘dun’, niet aangezet, heel precies”. En dan dit: “Wat Jet vertelde in Dierbare wereld (autobiografie van Jet) was niet het hele en echte verhaal. Ze heeft haar leven lang heel veel verhalen verzonnen en ook haar levensverhaal maakte ze mooier en spannender dan het geweest was. […] Ook haar autobiografie zit vol versieringen en verdraaiingen.” (p19) Wat moeten we met beschrijvingen van Holtrop die gebaseerd zijn op die autobiografie? In het begin van het hoofdstuk Jean Lenglet staan herhalingen van wat zij al eerder over hem vertelde. En dat zijn niet de enige herhalingen. Eruit gelaten, was er meer plaats geweest voor bijvoorbeeld foto’s. Er is fotokaterntje, maar ik vind het te mager. Waar zijn de covers van haar boeken?
Tot slot over de aard van het boek. De omslag vermeldt “Biografie”. Als daarmee uitsluitend wordt bedoeld een beschrijving van Jet’s leven, dan klopt het. Nu vind ik het een soort ‘Vie romancée’, hoewel niet in alle opzichten. Dit boek is ondoorzoekbaar. Ik wil het fijne weten over de dialogen die Jet heeft geschreven voor de musical De kleine parade (met Wim Sonneveld). Er is echter geen personen en/of zakenregister. Dus onvindbaar. Er zijn geen noten en er is geen bronnenlijst die mij kunnen helpen om nadere informatie te zoeken. Ik zou De Bezige Bij willen aansporen om een tweede druk (verdiend!) tot een echte biografie te maken.
Kees de Kievid
