Mooi en mysterieus

Het Lam Gods – Peter Schmidt – Sterck & De Vreese – 208 blz.

Sinds eind maart 2021 is het Lam Gods, het beroemde veelluik van de gebroeders van Eyck, te bewonderen op een nieuwe plek: de Sacramentskapel in het hoogkoor van de Sint-Baafskathedraal van Gent. Na een jarenlange restauratie van ongeveer driekwart van het werk staat het nu in een zes meter hoge klimaatkast. Tegelijk is een nieuw bezoekerscentrum geopend waar je met een augmented-realitybril op de neus kunt ronddwalen in onder meer het atelier van de gebroeders van Eyck. In 2005 publiceerde Peter Schmidt bij het Davidsfonds een stevig gedocumenteerde handleiding over een van de bekendste middeleeuwse polyptieken. Het boek werd nu in een lichtjes geredigeerde en aangevulde bewerking terug uitgegeven.

De auteur begint zijn werk met een korte geschiedkundige beschrijving van de stad Gent bij het begin van de vijftiende eeuw en van de parochiekerk van Sint-Jan die later de naam en titel Sint-Baafskathedraal zou krijgen. Joos Vijd en Elisabeth Borluut, een kinderloos en welgesteld koppel, gaven de opdracht voor de polyptiek aan Hubrecht van Eyck. Bij een restauratie in 1823 kwam echter een kwatrijn aan het licht waarop te lezen stond dat na de dood van Hubrecht zijn broer Jan het kunstwerk voltooide. Wie wat schilderde is na vele studies een verre van uitgemaakte zaak mede omdat beide schilders met leerlingen werkten. Uit de bewogen geschiedenis van het retabel blijkt verder dat het zonder meer een wonder is dat het retabel volledig in Gent te zien is. Correctie: bijna volledig. Want in de nacht van 10-11 april 1934 werd het paneel van de ‘Rechtvaardige Rechters’ gestolen. Tot op de dag van vandaag worden in Gent ‘op basis van nieuwe elementen’ nog af en toe graafwerken uitgevoerd om het paneel terug te vinden.

De geschiedenis van het paneel is een boeiend verhaal op zich, maar dat geldt evenzeer voor de iconografie van Het Lam Gods. Want veel beelden van heiligen, zingende engelen, profeten, God (of Christus) op een troon, de Boodschap aan Maria, het Lam Gods enz. vind je apart wel terug in de kunstgeschiedenis, maar het unieke is vooral de combinatie in één retabel. De Bijbel vormde een belangrijke bron voor de iconografie. Maar deze Bijbelinterpretatie was helemaal verpakt in een weefsel van symbolische en allegorische verklaringen uit de commentaren van antieke kerkvaders en middeleeuwse theologen. Het is soms spitsroeden lopen om een juiste inschatting te geven van de betekenis en de klippen van hineininterpretieren, subjectivisme of whishful thinking te vermijden. Er is immers geen enkel begeleidend commentaar overgebleven van de personen die bij het ontwerp en de uitvoering betrokken waren.

Peter Schmidt doorloopt vervolgens systematisch paneel per paneel, vierentwintig in totaal.  Hij legt hierbij zijn eigen accenten. Zo besteedt hij heel wat aandacht aan de discussie of de centrale figuur in het werk nu God de Vader voorstelt of Christus. Deze uitleg is ongetwijfeld heel interessant voor Bijbel- en kerkspecialisten maar minder voor de (gewone) kunstliefhebber. Een tweede accent legt de auteur bij zijn vroegere ontdekking dat het centrale paneel volgens een drievoudig octogonaal schema is geconcipieerd. De achthoekige vorm van het waterbekken op de voorgrond van het paneel met de Aanbidding van het Lam wordt herhaald in de groep van de engelen die rond het altaar geknield zijn. Ook de grotere groepen van de apostelen en de profeten die in de weide rond het altaar staan, zijn zonder moeite in een achthoek te verbinden.

Dit boek van Peter Schmidt, titulair-kanunnik van de Sint-Baafskathedraal vormt een goed gedocumenteerde en heldere handleiding van een van de bekendste veelluiken ter wereld. Het werk is rijkelijk geïllustreerd met prachtige kleurenfoto’s van de panelen (na restauratie) waarbij veel aandacht uitgaat naar de soms opmerkelijke details zoals weerspiegelingen in edelstenen.

Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck blijft tot de verbeelding spreken zowel wat betreft het meesterschap in de afbeeldingen en de iconografie maar ook omwille van de vele vragen en mysteries die rond het werk blijven bestaan.

Kris Muylle