‘Niemand is één verhaal’

Het meisje dat er niet mocht zijn – Wilma Geldof – Luitingh Sijthoff – 398 blz.

Wilma Geldof (*1962) schrijft kinder- en jeugdboeken voor verschillende leeftijdsgroepen. De laatste jaren is haar bekendheid vooral gegroeid door twee succesvolle romans voor jongeren die in en rond de Tweede Wereldoorlog spelen. Aan Elke dag een druppel gif (2014) – over een jongen die opgroeit in een nationaalsocialistisch milieu – werd in 2015 de Thea Beckmanprijs toegekend. Het meisje met de vlechtjes (2018) – gebaseerd op het leven van Freddie Oversteegen (1925-2018), het jongste Nederlandse meisje in het gewapende verzet – werd in 2021 bekroond met de Gustav Heinemann-Friedenspreis. Datzelfde jaar werd dit boek eveneens genomineerd voor de Deutscher Jugendliteraturpreis. Ook verschenen verschillende vertalingen en zijn de internationale filmrechten verkocht. In aflevering 4 van de Grote Vriendelijke Podcast is een interview met Wilma Geldof opgenomen over Het meisje met de vlechtjes.

 Derde roman over de oorlog

De derde historische jongerenroman van Wilma Geldof gaat eveneens over een thema dat nauw verbonden is met de Tweede Wereldoorlog. En net als bij de twee hierboven genoemde titels gaat het in Het meisje dat er niet mocht zijn om een aangrijpend verhaal. Daarbij zijn er twee, elkaar afwisselende tijdlagen. Het verhaal over de in november 1944 geboren Ditte speelt in 1961. Ze zit dan in de vierde klas van de mulo. Haar moeder Nora is de hoofdpersoon in het verhaal dat in en kort na de oorlog speelt. De relatie tussen moeder en dochter is nogal afstandelijk. Ditte heeft een stiefvader, met wie haar moeder in december 1945 is getrouwd, en een halfbroertje Abe. Dittes biologische vader is in de oorlog gestorven, zo is haar verteld door haar moeder. Verder weet Ditte niks over hem. Het zijn deze feiten, in combinatie met het gegeven dat Ditte van jongs af aan een eenling is op school en nagenoeg geen vriendinnen heeft, die voor een zekere spanning zorgen en de lezer meteen het verhaal in trekken.

Werkstuk

Die spanning wordt nog meer voelbaar als Ditte en haar klasgenoten de opdracht krijgen in tweetallen iemand te interviewen over de oorlog, bijvoorbeeld een van de ouders. Dit naar aanleiding van het proces tegen Adolf Eichmann, een van de hoofdverantwoordelijken van de Holocaust. Voor Ditte is de opdracht in meerdere opzichten lastig. Allereerst vraagt ze zich af wie ze moet interviewen. Haar moeder wil niet over de oorlog praten en haar vader leeft niet meer. Daarbij mag ze de opdracht niet in haar eentje doen, ze wordt gekoppeld aan Rivka, het nieuwe meisje in de klas. Rivka heeft daar zelf geen moeite mee. Voortvarend stapt ze in de pauze op Ditte af om nader kennis te maken en plannen te maken voor het uitwerken van de opdracht. Op grond van Dittes donkere haar veronderstelt Rivka dat Ditte net als zij een joodse achtergrond heeft. Dat zou best kunnen, denkt Ditte. ‘Ik heb altijd gevoeld dat er iets is.’

Uiteindelijk weet Ditte haar moeder toch over te halen zich te laten interviewen. Nora vertelt de twee meisjes dat ze in de oorlog haar broer Abe, wiens verzetsgroep een week voor de geboorte van Ditte is verraden, een poosje heeft geholpen met het verspreiden van verzetskrantjes. Op een keer viel ze met de fiets, terwijl ze haar fietstas vol krantjes had. Tot haar grote schrik werd ze toen geholpen door een Duitse soldaat, die de krantjes gelukkig niet opmerkte. Verder vertelt ze niets over het voorval. Na het gesprek weet Rivka het zeker: ‘Er is een verhaal dat je moeder verbergt. Over je vader.’ Was hij soms een joodse onderduiker of een verzetsman, net als oom Abe?

Als Ditte op een dag alleen thuis is, snuffelt ze in alle kasten en laden om iets te vinden over haar biologische vader. Ze vindt dan twee brieven en een foto. ‘Is dit dan eindelijk een foto van mijn vader?’, vraagt Ditte zich af. Ze is enorm geschokt als ze haar moeder op de foto ziet met naast zich een man in een uniform dat voorzien is van een adelaar. Nu snapt ze waarom haar moeder nooit iets heeft willen vertellen en dat de juf op de kleuterschool haar ooit ‘moffenkind’ heeft genoemd. Talloze puzzelstukjes over haar eenzame schoolleven vallen op hun plaats. Maar evenzoveel vragen blijven, ook na het lezen van de twee brieven. Was haar vader een echte nazi? En wie weten eigenlijk dat haar vader een Duitser is?

Op zoek naar antwoorden

Ditte wil antwoorden. Ze krijgt daarbij hulp van Rivka, maar hun vriendschap komt ook onder druk te staan, zeker nadat Rivka heeft verteld dat haar ouders en broer zijn vermoord in de oorlog. Thuis levert de vondst van de brieven en de foto eveneens veel spanning op, niet alleen tussen Ditte en haar moeder, maar ook tussen haar moeder en haar stiefvader, die moeite heeft met de oorlogsgeschiedenis van zijn vrouw. En als Dittes klasgenoten vermoedens krijgen over haar biologische vader, wordt de situatie voor Ditte nog ingewikkelder.

Toch gaat Ditte door met haar speurtocht. Ze dringt steeds verder door in het leven van haar biologische vader en in dat van haar moeder. De antwoorden die ze krijgt op haar vragen zijn niet gemakkelijk voor haar, maar vooral met de steun en troost van Rivka’s pleegmoeder weet ze zich staande te houden. Belangrijk voor haar is ook dat haar moeder eindelijk stappen zet om Ditte het eerlijke verhaal over haar verleden te vertellen. De band tussen hen wordt daardoor sterker.

De zoektocht van Ditte, haar eenzaamheid en ongemak worden invoelend beschreven. Daarbij worden de antwoorden die ze vindt op levendige wijze aangevuld en ingekleurd door de stukken over het leven van Nora, de keuzes die ze heeft gemaakt, de consequenties daarvan en haar wanhoop. De twee tijdlagen bieden de lezer het complete verhaal. Een verhaal dat niet zwart-wit is. ‘Niemand is één verhaal. We zijn allemaal meer dan ons verleden’, zegt Ditte dapper tegen een volle zaal wanneer ze haar mulodiploma heeft gekregen. Een duidelijk statement in een tijd dat het denken over goed en fout minder genuanceerd was dan tegenwoordig het geval is.

Janneke van der Veer