Rekenlinialen tegen raketten

V2 – Robert Harris – vertaling: Rogier van Kappel – Cargo – 315 blz.

Operationele ruimtevaart is begonnen in en rond Den Haag met het afschieten van meer dan duizend raketten tussen 4 september 1944 en 27 maart 1945.  De meeste kwamen in Londen terecht, gevolgd door Antwerpen en nog enkele op verspreide doelen. Zoals de titel zegt, draait de inhoud geheel om de beruchte V2 (Vergeltungswaffe 2, officieel: Aggregat 4). Er zijn drie lagen te onderscheiden. Allereerst de lanceringen en de daarbij betrokken personen. In de vorm van herinneringen beschrijft de tweede laag de technische ontwikkeling en de betrokkenheid van de wetenschappers bij het wapen. De inspanningen van de Britten om de lanceerplaatsen te vinden en vernietigen vormt de derde laag.

In de eerste laag maken we kennis met Rudi Graf (fictief personage), een ingenieur die betrokken is bij het wetenschappelijk rakettenproject onder leiding van Wernher von Braun. Dit project was in 1937 opgestart in Peenemünde aan de Baltische zee en na een vernietigend Engels bombardement verplaatst naar Nordhausen (Harz, Thüringen) in een ondergrondse fabriek in de berg Kohnstein. De raketproductie geschiedde voornamelijk door duizenden dwangarbeiders uit het daar gelegen concentratiekamp Dora Mittelbau. Harris verbloemt hierbij niet de ellende die zij hierbij ondervonden.

Graf leidt in de tweede laag, als burger-functionaris, de lanceringen. Hij is in eerste instantie wetenschapper. Hij is niet blij met de steeds diepere inmenging van de SS bij het project. Het gaat hem steeds meer dwarszitten dat mede door zijn inspanningen duizenden mensen gedood en verwond worden. Hij laat zelfs op een gegeven moment een meisje lopen, dat zich in het ‘Sperrgebiet’ van de lanceringen ophoudt. Zijn ergernis wordt nog groter als de SS moordpartijen uitvoert om mogelijke spionage de kop in te drukken. De rol van Wernher von Braun ligt ingewikkelder. Deze charismatische man had eigenlijk alleen de droom om als eerste mens op de maan te landen. Laten we echter niet vergeten dat hij lid was van de SS en door zijn bezoeken drommels goed wist wat zich in Nordhausen afspeelde! Wegens zijn grote kennis is hij straffeloos door de Amerikanen in de VS toegelaten en speelde een grote rol in het Apolloprogramma.

Vlak bij het plaatsje Medmenham (in het zuidwesten van Buckinghamshire, Engeland aan de Theems) ligt Danesfield House. Het huisvestte een fotografische interpretatie-eenheid (PIU) van de RAF, later de Central Interpretation Unit (CIU), gefuseerd met de Night Photographic Interpretation Section onder de naam Serve and Support. Hier is in deze derde laag de vierentwintig jarige Kay Caton-Walsh als officier werkzaam binnen de Women’s Auxiliary Air Force (WAAF). Volgens Harris heeft voor haar een reële WAAF-officier, Eileen Younghusband model gestaan. De auteur noemt haar memoires zelfs het uitgangspunt van de roman.

De eerste confrontatie met Kay vindt plaats in Warwick Court (Londen). Ze is ‘op bezoek’ bij haar minnaar MikeTempleton. Dan slaat hier een V2 in. Kay komt met de schrik vrij, maar Mike is gewond. De auteur schetst hier de verwoestende kracht van het verschrikkelijke wapen en laat de angst van de Londenaren goed blijken (vergelijk met de angst in de coronatijd waarin Harris het boek schreef). Mike wil niet dat Kay hem naar het hospitaal begeleid. Het eerste teken van verwijdering. Kay gaat weer in Medmenham aan het werk met luchtfoto’s van het lanceergebied, maar succes om lanceringplaatsen daarop te vinden blijft uit. Ze woont een meeting bij op het Ministerie van Luchtvaart, waar een nieuw plan wordt besproken om de lanceerplaatsen te vinden: radarobservatie vanuit Mechelen in België. Acht WAAF’s waaronder Kay, met hulp van Commodore Mike Templeton (definitieve breuk) worden naar de inmiddels bevrijde stad gestuurd. Hun kwalificatie is het uitstekend kunnen omgaan met een rekenliniaal. Radarobservatie en inslag van de V2 leveren een parabool op en de WAAF’s moeten vanuit de curve de lanceerplaats kunnen berekenen met de uiterst belangrijke rekenliniaal. Het moet snel, anders zijn de Spitfire’s te laat om de mobiele lanceerplatforms te bombarderen.

De roman bevat een aantal thrillerelementen, maar te weinig om het boek tot dat genre te rekenen. Gezien het grote aantal historische gebeurtenissen, vermengd met de belevenissen van fictieve personages, moeten we eerder denken aan faction. Wanneer je over bepaalde gebeurtenissen of personen in historische studies leest, zul je misschien zeggen: “Oh, ja, dat schreef Harris al”. Daarbij blijkt telkens dat hij niet op een fout in de door hem vermelde feiten te betrappen is. Zijn research is grondig (hoewel gehinderd door corona) en betrouwbaar. Een roman, maar toch een literatuuropgave. Geen nagelbijter maar dat zal ook niet de bedoeling van Harris geweest zijn.

Meesterlijk zet hij de twee hoofdpersonen neer, eerder antihelden dan helden. Rudi Graf is niet een gewetenloze oorlogsmisdadiger. Hij is een opportunist en meeloper die er alleen maar van droomde met een raket de aarde te kunnen verlaten. De daad die hij stelt, waarvan hij weet dat die zinloos is, brengt hem in grote problemen: hoe overleef je de Gestapo? Kay Caton-Walsh is, mede door haar eigen verschrikkelijke ervaring met de V2, een gedreven persoon die een bijdrage wil leveren om een eind aan de ellende te maken. Met haar wil Harris vertellen dat veel van de inspanningen in de oorlog gebaseerd zijn op saaie en taaie bureauwerkzaamheden, uitgevoerd door ’alledaagse’ mensen. Om haar wat cachet te geven voegt hij iets over haar liefdesleven toe. Dat de twee elkaar aan het eind ontmoeten komt enigszins gemaakt (toevallig) over.

De vertaling is niet overal even gelukkig. Veel zinsconstructies zijn Engels, geen Nederlands. De vertaler gebruikt consequent de term “slavenarbeider” waar dwangarbeider gebruikelijk is. Ook veel dubbele ontkenningen, zoals in deze zin waarin Graf over Von Braun vertelt: “…niemand die niet in zijn ban raakt, zelfs Hitler niet”.

Voor wie niet uit is op ordinair spektakel, maar interesse heeft in de ware gebeurtenissen, gedurende vijf dagen in november 1944, en de mensen die daarbij betrokken zijn, is deze roman er een die je niet mag missen.

Kees de Kievid