Sporen die de oorlog nu nog achterlaat
En wat heeft dat met mij te maken – Sacha Batthyany – Vertaling: Olaf Brenninkmeijer – Hollands Diep – 300 blz.
De auteur begint het boek met te vertellen dat hij erachter komt dat zijn oudtante medeschuldig zou zijn aan de moord op 180 joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij ondervraagt familieleden hierover en heeft een oud dagboek van zijn oma ter beschikking. Maar gaandeweg het boek lezen we dat een geheim van zijn oma een grotere rol speelt in dit verhaal dan de schande van zijn tante. Het mysterie rondom zijn oudtante wordt eigenlijk niet verder uitgediept en het blijft een vraag of ze nou schuldig was of niet. Ook de lijdensweg die zijn opa heeft ondergaan in een Russisch gevangenkamp komt aan de orde. De vader van de auteur heeft hier veel last van gehad en is hierdoor een gesloten man geworden. Door al deze moeilijkheden heeft de auteur zelf moeite om zijn eigen identiteit te bepalen en projecteert op zijn beurt zijn woede weer naar zijn eigen kinderen toe.
Eigenlijk komt het in het hele boek hierop neer: wat zijn de gevolgen van de dingen die onze (groot)ouders hebben meegemaakt en hoe heeft ons dat gevormd. En zouden wij het nu anders doen dan zij toen gedaan hebben? De schrijver ondergaat tijdens het schrijfproces diverse sessies bij een hypnotherapeut om met zijn eigen emoties en gevoelens te leren omgaan. Ook maakt hij diverse reizen naar onder andere Hongarije (hij is geboren in Zwitserland, maar zijn ouders zijn Hongaars) en praat hij met diverse nazaten en bekenden van de familie.
“ ‘Elke generatie heeft haar eigen opgaven,’ stond op een website die aan dit thema is gewijd. ‘De generatie van onze ouders stroopte de mouwen op om buiten het puin te ruimen. Het opruimen van de innerlijke puinhopen – dat is de taak van de kleinkinderen.’ Is dat zo? Was dat niet een beetje te simpel? Dat trauma’s werden doorgegeven, in het bijzonder van de grootouders op de kleinkinderen, had ik al gelezen, maar echt geloven wilde ik het niet. Alsof de bommenregen die mijn vader als kind meemaakte een excuus was voor de neerslachtigheid die mij nu soms plaagde. Alsof de tien jaar die mijn grootvader in Siberië in de goelag heeft doorgebracht een reden was voor mijn eigenaardigheden. En toch was er een verband, of beeldde ik mij dat alleen maar in?”
Als je de achterflap van het boek leest, verwacht je een verhaal te gaan lezen dat een groot, spannend mysterie gaat ontrafelen. Niets is minder waar, de schrijver is het hele verhaal eigenlijk op zoek naar zijn eigen identiteit en bezig met het verwerken van zijn eigen trauma’s. Hij doet dit op een beetje een rommelige manier. Tijden en personen lopen af en toe door elkaar heen en zomaar ineens wordt een hoofdstuk als een toneelstuk opgeschreven met daarbij ook nog eens veel voetnoten. Dit leest erg onrustig.
De meeste oorlogsverhalen gaan over de trauma’s van de mensen die het hebben meegemaakt. Heel bijzonder is het om te lezen dat de oorlog nog steeds schade veroorzaakt aan de generatie van nu. Batthyany gaat het niet uit de weg om zijn eigen zwakheden bloot te leggen en dat siert hem. ‘En wat heeft dat met mij te maken’ is een psychologisch document waarin veel (klein)kinderen van getraumatiseerde oorlogsslachtoffers zich in zullen herkennen, uit welk land dan ook.
