Sta niet te snel met een oordeel klaar
Bewogen besluiten – Deirdre Enthoven – Wereldbibliotheek – 191 blz.
Deirdre Enthoven studeerde psychologie aan Vrije Universiteit van Amsterdam en werkt al vele jaren als freelance journalist, redacteur en verslaggever voor onder meer Psychologie Magazine, Margriet, Red, Mind Magazine, JAN en BNR Nieuwsradio. Voor Bewogen besluiten sprak ze met mensen wier beslissingen grote invloed hadden op het leven van anderen. Daarnaast gaat Enthoven in een lang nawoord de dialoog aan met hoogleraar ethiek Heleen Dupuis, tevens lid van de Eerste Kamer voor de VVD. Dupuis’ belangrijkste conclusie is dat er zelden een eenduidig antwoord is op de vraag of een besluit goed of fout is.
De gesprekken met o.a. artsen, managers, politici en bankiers vinden hun weerslag in vijftien hoofdstukken. Daarin worden de dilemma’s van de betrokken personen, hun afwegingen en gevolgen van hun besluiten uiteengezet. Met dit boek wil Enthoven aantonen, dat niet-betrokkenen al snel een oordeel klaar hebben over wat er gebeurd is, zonder de juiste achtergronden te kennen. Ze bespeurde zo’n trend bij zichzelf en vond dat het hoog tijd was om haar ongefundeerde oordeel te toetsen aan de soms weerbarstige werkelijkheid.
Hoe kwam bijvoorbeeld oud-generaal Dick Berlijn tot het besluit om doelen in Afghanistan te bombarderen, terwijl hij van tevoren kon weten dat er burgerslachtoffers zouden vallen? Velen zullen die aanvallen meteen veroordelen en ook na lezing van Berlijns beweegredenen kun je alsnog tot die conclusie komen, maar je begrijpt nu wel dat het een besluit was dat ook heel ingrijpend was voor de oud-generaal zelf en dat het niet lichtvaardig is genomen. In feite was de keuze om een groep van 150 ingesloten soldaten te bevrijden uit de omsingeling door de Taliban ook weer niet zo lastig. Was er wel een keus om die manschappen op te offeren en geen burgerdoelen te bombarderen? In het vraaggesprek met de generaal b.d. komen nog meer voorbeelden aan de orde. Jammer dat Enthoven niet wat meer doorvroeg over die Afghaanse kwestie.
Het verhaal over de jeugdzorg maakt wel duidelijk dat we ons oordeel niet te snel moeten vellen als er iets fout gaat. Daar moeten inderdaad steeds lastige keuzes gemaakt worden. Moet een kind uit huis geplaatst worden of niet? Loopt een kind gevaar als je het thuis laat? Is het wel goed om jonge kinderen van twaalf jaar in een gesloten inrichting te plaatsen? Soms zijn de consequenties niet goed te overzien. Het is dan ook al te gemakkelijk om jeugdzorg de schuld te geven bij gewelddadige ontsporingen. Vaak is het een keuze tussen twee kwaden en daar wordt niemand blij van.
Dan de bankiers. Bijna niemand heeft meer een positief beeld van deze beroepsgroep. Enthoven ondervraagt Jan Kalff, die al voor zijn veertigste in de raad van bestuur van de ABN zat en later commissaris van ABN Amro Bank werd. Hij stond aan de basis van de bonuscultuur. Kalf zegt er dit over: ‘Het bleek een glijdende schaal waarop we ons hadden begeven.’ Uit dit laatste blijkt een gebrek aan inzicht en inlevingsvermogen. Uit het peil van de bonussen die alweer op het oude niveau zijn van voor de crisis blijkt ook dat ethische afwegingen hier niet plaats vinden. Hebzucht heeft de overhand. Alleen als de overheid ingrijpt, kan het graaien worden gestopt.
Topmanager Jaap Leemhuis werkte lange tijd voor Shell in verschillende managementfuncties. Wat zegt hij: ‘Het uitgangspunt dat Shell winst moest maken, leek soms totaal strijdig met haar overtuiging een fatsoenlijk bedrijf te zijn. Toch was dit lang niet altijd het geval.’ Ik vind zijn argumentatie bepaald niet overtuigend en mijn mening dat Shell bij uitstek een bedrijf is dat ten koste van alles winst maakt, is er niet door veranderd.
Van de mensen buiten het bedrijfsleven kreeg ik echt de indruk dat we niet te snel klaar moeten staan met ons oordeel. Van de denkbeelden die in de bankwereld en in het bedrijfsleven heersen, werd ik niet blij. Ethische afwegingen legden het vaak af tegen winstoogmerk. Wat dat betreft vind ik het van Deirdre Enthoven niet handig om Heleen Dupuis te vragen haar licht te laten schijnen over deze kwesties. Haar partij de VVD staat er om bekend dat ze het liefst volop de ruimte geeft aan het bedrijfsleven. Geen bemoeizuchtige overheid, want de bedrijven zouden zichzelf wel reguleren. Dat is een gotspe.
Als er één conclusie is die we kunnen trekken, is dat we het bedrijfsleven goed aan banden moeten leggen met belasting- en milieumaatregelen, want als we het aan de managers daar overlaten, groeien de inkomensverschillen en vervuilt de aarde nog sneller.
Voor iedereen die zich wel eens schuldig maakt aan te snel oordelen over berichten in de media –en wie doet dat niet – kan ik Bewogen besluiten aanbevelen. Het kan je de ogen openen, maar je ook bevestigen in het oordeel dat je al had. In elk geval leert het je genuanceerder te denken en het geeft genoeg stof voor discussie.
