Verwondering en verbondenheid

De zee is niet van water – Adam Nicolson – vertaling: Nico Groen – Atlas Contact – 400 blz.

Het Morvern-schiereiland aan de westkust van de Schotse Highlands vormt het decor voor dit boek. Aan de rand van een baai bij Rubha an t-Sasunnaich langs de Sound of Mull legt de 65-jarige Engelse journalist en auteur Adam Nicolson twee poelen aan. Zoals een kind bekijkt en beschrijft hij lyrisch het fascinerende en wriemelende leven dat zich voor zijn ogen ontvouwt. De strandvlo, de garnaal, de alikruik, de krab en de zeeanemoon: Nicolson transformeert ze door zijn observaties en het aanhalen van wetenschappelijke onderzoeken tot heel boeiende wezens. Zo blijken krabben een heel ingewikkeld liefdesspel te hebben, omdat het voortplanten alleen kan gebeuren nadat ze hun oude pantser hebben afgelegd terwijl de nieuwe uithardt.

Geregeld overstijgt hij de grenzen van de biologie. Zo stelt hij dat een garnaal net als de mens beschikt ‘over vluchtreacties én een hele reeks gedragingen die volledig bewust zijn. (…) Ik kijk naar de garnalen in de poel die ik heb gegraven en zie een aspect van mezelf.’ Hij beschrijft experimenten van de jonge hoogleraar Pascal Fossat van de Universiteit van Bordeaux waarbij deze bij zoetwaterrivierkreeften een soort ‘bezorgd’ gedrag heeft vastgesteld. Nicolson concludeert dat een rivierkreeft beschikt over verbeelding en besluiten kan nemen ‘op basis van wat het denkt, droomt of vreest te kunnen zijn, en niet louter op basis van wat het ziet, ruikt of op een andere manier waarneemt.’ Sterk geïnspireerd door de bewondering van zijn schoonvader voor de Griekse filosoof Heraclitus koppelt hij de getijden aan het menselijk leven. Het leidende principe van wat alles verenigt in deze wereld, de logos, is dat tegengestelden zich verenigen. Zo zijn eb en vloed twee tegengestelden van één substantie die verandering ondergaat volgens de maat van de logos.

Nicolson verlaat vervolgens zijn poelen en heeft het over de planetaire krachten die de getijden bepalen en de drie vernietigingsmomenten uit het verre verleden die de baai vorm gaven. Hij staat stil bij de menselijke geschiedenis van Morvern vanaf de Mesolithische periode tot de premoderne Gaelische wereld met zijn clans en elfen en zijn drie-eenheid van armoede, gemeenschapszin en extern gericht geweld. Hij schrijft dat de Gaelische taal geen woord heeft voor ‘landschap’. In de plaats is er het fascinerend rijke ‘dÙtchas’ wat staat voor een wereld van natuurlijke verwantschap en verbondenheid, waar mensen worden omringd door dingen van hun eigen soort.

Nicolson leidt de lezers ten slotte mee naar de moderniteit met een sterk filosofische overdenking van Heideggers en Steiners ideeën over het zijn. Daar bij de poelen komt hij tot het inzicht dat de manier om in de wereld te zijn, het ‘mede-zijn’ is: ‘begrijpen dat alle anderen aanwezig zijn, is bestaan.’ Het boek eindigt zoals het is begonnen: Nicolson neemt ons terug mee naar de baai en beschrijft het kustleven in zijn derde en laatste rotspoel.

De zee is niet van water is een prachtig geschreven, geïllustreerd boek waarbij de auteur zijn eindeloze nieuwsgierigheid voor het kleine koppelt aan het mysterie en het wonder van de wereld. Adam Nicolson is de kleinzoon van de schrijvers Sir Harold Nicolson en Vita Sackville-West, ooit nog de geliefde van Virginia Woolf. Hij heeft reeds ettelijke publicaties op zijn naam staan over sterk uiteenlopende onderwerpen. De zee is niet van water is zijn tweede boek dat in het Nederlands werd vertaald na Zeezicht waarin hij het leven op de onbewoonde eilanden voor de kust van de Hebriden beschrijft.

Kris Muylle