Voor wie is dit boek geschreven?

Arabieren kijken – Hassnae Bouazza – Ambo – 227 blz.

Arabieren kijken heet het boek van journalist, columnist, vertaler en programmamaker Hassnae Bouazza (1973), en kijken is wat zij vrij letterlijk heeft gedaan. Op haar vierde is zij met haar familie, vanuit Marokko, in Nederland komen wonen en – vooral – sinds de aanslagen van 9/11 ziet zij met lede ogen aan hoe de Arabische wereld door het Westen wordt bekeken, bekritiseerd en van van alles wordt beticht. Wat Bouazza dan ook 227 bladzijden lang probeert, is het aanbrengen van de nuance in de dialoog. Alleen blijkt dat lastiger te zijn dan je misschien zou denken.

De vraag in de eerste plaats is: voor wie is dit boek geschreven? Aangezien Bouazza flink ageert tegen de Islamofoben en tegen hen die multicultureel kritisch zijn, zou dát de groep moeten zijn die zij zou moeten proberen te overtuigen. In werkelijkheid zal juist deze groep het boek links laten liggen. Maar ook al zouden juist deze mensen dit boek ter hand nemen, dan zouden zij niet snel overtuigd raken.
Dat komt in de eerste plaats omdat Bouazza ervoor gekozen heeft de Arabische wereld te schetsen en te duiden aan de hand van films, series, muziek en televisieprogramma’s. Als lezer word je dan ook regelmatig getrakteerd op een hoeveelheid namen van Egyptische, Syrische, Libanese en Marokkaanse zangers, filmsterren en talkshowhosts . Het gevolg hiervan is dat er in het boek regelmatig teruggegrepen moet worden: ‘Weet u nog die en die van dit en dat? Nou die ging later…’
Al is het nuttig dat dit überhaupt gebeurt, het haalt nogal eens het tempo uit het verhaal.

Kan een verscheidenheid aan volkeren en culturen wel geduid worden aan de hand van films, soaps en muziek? Volgens Bouazza wel, maar als lezer bekruipt je eerder een gevoel van: dit is luie journalistiek. Zou je Nederland kunnen duiden door te kijken naar een programma over Volendamse zangers? En wat zeggen soaps als Goede Tijden, Slechte Tijden of Onderweg naar morgen over hoe Nederlanders over allerhande zaken denken? Bouazza gaat er vanuit dat als het onderwerp ‘abortus’ aan bod komt in een Syrische film of soap, dat dat dus ook betekent dat er een publiek debat over gaande is in Syrië. In plaats van achter de televisie te blijven zitten, was Bouazza’s betoog veel overtuigender geweest wanneer zij daadwerkelijk een rondreis had gemaakt door het Midden-Oosten en tientallen gesprekken had gevoerd met de mensen aldaar.

Een zoektocht naar ‘de Arabier’. Het feit dat zij hier niet voor gekozen heeft, zorgt zo nu en dan voor een onaangenaam gevoel, namelijk: wat kun je nu daadwerkelijk met Bouazza’s beweringen en betogen? Hoeveel gewicht moet je er aan toekennen dat haar vrienden en familie een bepaalde opvatting hebben, is die opvatting namelijk wel representatief? Dat lijkt onmogelijk.
Dit betekent niet dat Arabieren kijken geen vermakelijk boek is, allerminst. Bouazza krijgt je regelmatig aan het lachen en kan met de nodige (misschien wel Hollandse) nuchterheid de zaken beschouwen. Het boek is doordrenkt van Bouazza’s passie en liefde voor het Midden-Oosten en ‘de Arabier’, maar wellicht zit daar ook gedeeltelijk het probleem. Zoals een advocaat zichzelf nooit zou moeten verdedigen, zo kun je je afvragen of Bouazza wel de aangewezen persoon is om het Midden-Oosten bij te staan. Ze verdedigt vurig de Islamitische wereld en raakt daarin zichzelf zo nu en dan kwijt. Hoewel dat volstrekt begrijpelijk is, ontkracht dat regelmatig het punt dat zij probeert te maken. Zoals zij zelf schrijft in de laatste zinnen van het boek:

“Arabieren en moslims leer je kennen door plaats te nemen op hun bank en aan hun keukentafel. Niet via boeken of artikelen die de regio en de mensen als een monolithisch blok beschrijven en die je in je comfortabele oordelen bevestigen.”
Weliswaar dus fijne lectuur, zal Arabieren kijken mijns inziens geen meningen doen veranderen. Misschien is dat ook wel niet realistisch. Dat Bouazza kan schrijven staat buiten kijf, ze is in staat rake zin na rake zin te formuleren. De Arabische wereld is in beweging, dat staat vast, en er zijn positieve en negatieve ontwikkelingen maar het beschouwen ervan eist een wat zorgvuldiger benadering dan Bouazza in dit boek doet.

Robert Feller

Lees hier het interview met Hassnae Bouazza over Arabieren kijken