Vrouw is speelbal van geloof en geschiedenis
Sebastian Barry – De geheime schrift – Vertaling: Johannes Jonkers – Querido – 324 blz.
In De geheime schrift, een boek dat vier grote literaire prijzen won in Engeland en Ierland, gaat het over de invloed die de Ierse revolutie en Burgeroorlog op het leven van de honderdjarige Ierse Roseanne McNulty hebben gehad. Ze zit al meer dan zestig jaar opgesloten in een psychiatrische inrichting. Waarom zit zij daar en was ze wel krankzinnig toen ze werd opgenomen? De hoogbejaarde patiënte, ooit een van de mooiste vrouwen van Sligo, noteert haar herinneringen in een schrift dat ze onder een losse plank in haar kamertje bewaart. Ze is bang dat anderen haar verhaal lezen en het schrijft zullen afpakken.
Tussen de beschrijvingen van het leven in het gesticht door krijgen we fragmenten te lezen die Roseanne heeft genoteerd. De katholieke eerwaarde Gaunt blijkt veel invloed te hebben gehad op het leven van de protestantse Roseanne en haar familie. Aanvankelijk lijkt Gaunt een sympathiek man die de vader van Roseanne een baantje gunt op het katholieke kerkhof in Sligo. Het gaat echter mis als de eerwaarde door Roseanne wordt opgehaald om de sacramenten der stervenden toe te dienen aan een vrijheidsstrijder die door zijn kameraden naar het kerkhof is gebracht. Iemand waarschuwt het leger. Er ontstaat een vuurgevecht waarbij een aantal slachtoffers valt. De autoriteiten geven Roseannes vader de schuld van het voorval en hij verliest zijn baantje op het kerkhof.
De eerwaarde zorgt in zijn goedheid nog wel voor een nieuwe baan, het laagste ambt in de stad, dat van rattenvanger. Een grote vernedering voor haar vader, die ooit politieman was. Als de vader van Roseanne sterft en haar moeder langzaam wegzakt in krankzinnigheid, probeert Gaunt Roseanne te koppelen aan de man die haar vader opvolgde op het kerkhof, een dikke, kale, katholieke veertiger. Dat weigert ze en ze gaat zelf op zoek naar een geschikte man, die ze ook vindt en trouwt.
In een soort vreemde opwelling spreekt ze als getrouwde vrouw af met een andere man boven op een berg. Er gebeurt niets tussen de twee, maar Gaunt, die daar toevallig wandelt met enkele andere priesters, ziet de twee samen en dat luidt het einde in van het normale leven van Roseanne.
De geneesheer-directeur van de inrichting, dokter Grene, die haar in dertig jaar amper heeft gesproken, gaat met Roseanne praten om haar voor te bereiden op een verhuizing, want de oude inrichting zal worden gesloopt. Ook hij houdt een dagboek bij dat we kunnen volgen. Dat is de tweede lijn van het boek.
Als Roseanne ziek wordt, wordt haar schrift onder de planken ontdekt. Zijn de verhalen die Roseanne opgetekend heeft werkelijk zo gebeurd? Zijn haar herinneringen door de tijd gekleurd en vertekend? Of zijn het verzinsels van een krankzinnige vrouw? Dokter Grene worstelt ermee en weet niet goed wat hij ermee aan moet. Wat moet hij doen als blijkt dat Roseanne nooit krankzinnig is geweest en al die tijd ten onrechte opgesloten is geweest?
Barry zet zijn personages levensecht en overtuigend neer. Het is wel verbazingwekkend dat een bijna ongeletterde vrouw zulk prachtig beeldend en literair proza in haar geheime schrift kan schrijven. Dat is niet erg geloofwaardig, maar als je dat als lezer kunt accepteren, krijg je een beklemmende, ontroerende geschiedenis voorgeschoteld van een gestolen leven in het Ierland van de twintigste eeuw. De jury’s die het boek de prijzen toekenden, vonden dit aspect kennelijk niet onoverkomelijk.
Boek bestellen!
