Zonder moederliefde toch vaak gelukkig
Altijd weer opstaan – Helga Schubert – Pluim – 219 blz.
De ondertitel van deze verhalenbundel is ‘Een Duitse geschiedenis’ en je kunt met recht zeggen dat Helga Schubert (1940, Berlijn) grote delen van de bewogen Duitse geschiedenis aan den lijve ondervond. Ze overleefde de Tweede Wereldoorlog in Duitsland met alleen haar moeder, want haar vader sneuvelde al snel aan het Oostfront. Je zou zeggen dat dit gegeven tot een innige band zou leiden tussen moeder en dochter, maar niets is minder waar. Helga’s moeder verzucht nogal eens dat het zo jammer is dat haar dochter geen zoon was en dat ze tegen alle verwachtingen in, want getroffen door allerlei ziektes aan het eind van de oorlog, in leven bleef. Helga en haar moeder kwamen terecht in het gedeelte van Duitsland dat door de Russen was veroverd en na enige tijd DDR werd.
Schubert studeerde psychologie en werd in de DDR psychotherapeut. Ze publiceerde er meerdere boeken die haar ook toegang gaven tot het buitenland. Dat werkte naar twee kanten niet heel positief. Gewone Oost-Duitsers vonden haar verdacht omdat ze die privileges kreeg, ze moest vast een stevige band hebben met de communistische partij, zo dachten ze. In het buitenland werd ze ook met argwaan bekeken. Waarom mocht zij naar het buitenland? Was ze niet een spionne van de DDR? Tot de val van de muur in 1989 hield ze in deze schizofrene situatie haar hoofd boven water.
Daarnaast had ze een zeer moeizame en slechte relatie met haar moeder. De leukste tijd van het jaar was de vakantie als de jonge Helga lange tijd mocht logeren bij haar grootmoeder van vaderskant. Zelfs aan het eind van haar leven werd Helga door haar moeder nog op het tweede plan gezet. Haar moeder vertrouwde haar achterkleindochter meer dan haar eigen dochter. In Altijd weer opstaan laat Schubert op overtuigende wijze zien dat zij een overlever is, die het heeft moeten stellen zonder de liefde van haar moeder. Het langste verhaal in deze bundel heet Een zelfverkozen verwantschap, waarin ze dieper ingaat op de relatie met haar moeder.
“Toen ze vierennegentig was, sloot ze een bouwspaarcontract af. Zodat mijn dochter niet altijd mekkert dat ik iets opzij moet leggen voor mijn begrafenis, voerde ze tegenover de vrouw van de bank als reden aan.”
Om afstand te scheppen tussen haar en haar moeder heeft Schubert het in dit verhaal over ‘haar dochter’ als ze het over zichzelf heeft.
“Haar dochter, die door mijn moeder werd geslagen, soms gewoon omdat ze er was en hoestte of als een klein kind ’s avonds in bed huilde. Mijn moeder had de indruk dat dit kind ontevreden over haar was.”
Schubert wachtte tot haar moeder was overleden voordat ze de verhalen in een publicatie opnam. Een afrekening kun je het niet noemen, want Schubert voert zelfs verzachtende omstandigheden aan. Moeder werd zelf geslagen door haar gewelddadige vader die een keiharde nazi was en vaak dronken thuiskwam. Schuberts moeder werd 101 jaar oud, dus Schubert was al over de tachtig toen deze bundel verscheen. Ze won er terecht de Ingeborg Bachman-Preis (een van de belangrijkste literaire prijzen in de Duitstalige wereld) 2020 mee. Altijd weer opstaan is een interessante en imposante bundel van deze gelauwerde schrijfster. Boek bestellen!
