Een boek kan ook té virtuoos zijn
Orfeo – Richard Powers – Vertaald door Rob van Essen – Atlas Contact – 328 blz.
Er zijn boeken die zo virtuoos geschreven zijn, dat ze slechts voor een kleine groep lezers echt helemaal toegankelijk zijn. Er bestaan lijstjes van minst gelezen boeken en in de top tien staat bijvoorbeeld altijd James Joyce met Ulysses. Orfeo maakt kans om in die lijstjes terecht te komen. Hoewel het zeker toegankelijker is dan Ulysses, staan er veel fragmenten in die alleen goed te begrijpen zijn als de lezer op de hoogte is van allerlei muzikale begrippen.
Bijvoorbeeld: “Het gefluit keerde terug, als een luchtaanval van Lilliput. Het nieuwe akkoord verschoof naar meer schurende intervallen – een valse terts die zich verbreedde tot een tritonus -, een ijzige creatie, iets van Xenakis of Lucier, een van die krankzinnige Jeremia’s die jankend in de woestijn op zoek zijn naar een weg naar boven. De weidse triller vulde de lucht met sonisch stuifmeel, als de motoren van een vloot interstellaire ruimteschepen, elk niet groter dan een vanillekoekje.”
Componist van avantgardemuziek Peter Els is zeventig jaar en heeft sinds een aantal jaar een interessante hobby. Hij is thuis bezig met het genetisch manipuleren van een bacteriestam en probeert muziekbestanden in levende cellen te stoppen. Maar zijn onschuldige hobby wordt door de Homeland Security aangezien voor een terroristische activiteit. Er sterven mensen aan de gevolgen van een bacteriële besmetting met de Serratia Marcescens, de bacterie die Els probeert te manipuleren.
De mannen van Homeland Security willen Els arresteren, maar hij slaat op de vlucht. Powers schetst hiermee een beeld van een land, de Verenigde Staten, dat lijdt aan paranoia. Iedereen die enigszins verdacht is, kan worden opgepakt en moet daarna maar zien dat hij kan bewijzen onschuldig te zijn. Els wil dat niet afwachten. Een aardige kennis laat hem onderduiken in de blokhut van haar zoon. Maar kan iemand tegenwoordig nog gemakkelijk verdwijnen? Mensen worden overal gefilmd, financiële transacties zijn allemaal traceerbaar en mobiele telefoongesprekken kunnen je verblijfplaats verraden.
Els verlaat de blokhut en begint aan een reis door Amerika. De roman splitst zich dan ook op in twee verhaallijnen. De ene behandelt Els’ leven van kind tot bejaarde en laat zien hoe hij heeft geprobeerd een gewaardeerd componist te worden, toont zijn relaties met de celliste Clara, zijn ex-vrouw, zijn dochter en zijn ‘beste’ vriend Richard Bonner met wie hij tal van muzikale experimenten heeft uitgevoerd. De andere lijn is de reis, de vlucht, langs diezelfde mensen en plekken uit het verleden.
Als je niet in staat bent, zoals ik, om de muziekbegrippen te bevatten, dan mis je dus veel. Over blijft de beschrijving van het ‘mislukte’ leven van Peter Els en zijn vlucht om uit de klauwen van de mensen van Homeland Security te blijven. Powers is het sterkst in de beschrijving van Els’ leven en de uitweidingen over allerlei muzikale uitvoeringen en het ontstaan van avantgardecomposities. Het thrillergedeelte is ook best goed geschreven, maar echt heel spannend wordt het nooit. Ook de vertaler had het er moeilijk mee en schakelde Gerwin van der Werf in om hem te assisteren bij de passages die aan de muziek gewijd zijn.
Kortom: Orfeo is een boek dat weinigen totaal zullen kunnen bevatten en waarvan ik denk dat velen die eraan zullen beginnen op een gegeven moment zullen afhaken. Ben je echter goed op de hoogte van de klassieke- en avantgardemuziek en tal van muzikale termen, dan heb je aan Orfeo een briljant boek waarvan je zeker zult genieten.
