Hard werken, maar zelden ziek
Alstublieft, mevrouw! – Tialda Hoogeveen – Thomas Rap – 252 blz.
Nog niet zo lang geleden hadden veel huishoudens in Nederland een dienstmeisje. Ze woonden in, en stonden dag en nacht paraat. Niet zelden nam ‘het dienstje’ ook de opvoeding van de kinderen voor haar rekening. Journaliste Tialda Hoogeveen sprak met zeven vrouwen die ergens tussen de jaren twintig en zestig van de vorige eeuw een dienstje hadden, en tekende hun levensgeschiedenissen op.
Elk verhaal begint met een korte uiteenzetting van hoe het de vrouwen tegenwoordig vergaat, waarna je mee terug wordt genomen in de tijd. Je leest over de lange werkdagen en over de minieme uren aan vrije tijd. Zelfs als ze even zaten, waren ze aan het werk; er was immers altijd wel iets te verstellen, te stoppen, haken, borduren of breien. Daarna vroeg naar bed en de volgende dag weer voor dag en dauw op om kachels aan te maken, vloeren te schrobben, bedden te verschonen, kleden uit te kloppen, kinderen te verzorgen, en als je op een boerderij werkte, bijvoorbeeld koeien te melken. Iedere dag van de week een vast programma en eens in de twee weken een vrije zondag.
De fysieke en geestelijke veerkracht van de meisjes was enorm. Vaak nog geen dertien jaar oud waren ze tien tot twaalf uur per dag in touw en toch nooit of zelden ziek of krakkemikkig. Je zou denken dat ze last gehad moeten hebben van een zeer lijf, van heimwee of van het verlangen naar een gemakkelijker leven, maar daar is in deze verhalen niet veel van terug te lezen. Niet omdat ze nergens last van hadden, maar omdat hard werken er nu eenmaal bij hoorde. Waar we vandaag de dag naar de sportschool moeten om de boel een beetje in beweging te houden, gebeurde dat vroeger tijdens werken op het land en tijdens het poetsen, boenen, wassen en wringen. Natuurlijk komen er in deze zeven levensverhalen ook mindere tot diep ongelukkige ervaringen aan de orde, maar die voeren niet de boventoon. ‘Niet lullen maar poetsen,’ zouden ze in Rotterdam zeggen, of zoals de moeder van een van meisjes meende: ‘Niet kunnen ligt op het kerkhof en niet willen ligt ernaast.’ Als dienstmeisje deed je wat je opgedragen werd, nee zeggen was geen optie, en als het je ergens niet beviel, stapte je op – in de huishouding was altijd wel werk te vinden.
Ook mooi en ontroerend zijn de verhalen over de al dan niet stiekeme dansavondjes, over onderduikers, over verliefd worden en over trouwen in geleende, of van goedkope stof in elkaar geflanste trouwjurken. In die jaren was het immers óf crisis, of oorlog, of de magere periode na de oorlog: als je niet rijk was, organiseerde je de bruiloft met de schaarse middelen die je had. Een uitzet bij elkaar sparen van tachtig gulden jaarloon, viel ook niet mee, maar trouwen deed je, en kinderen krijgen ook. Als vrouw stopte je dan meestal met werken, maar tijdens je jaren als dienstbode had je de kneepjes van het huishouden en kinderen verzorgen zo in de vingers gekregen, dat je die vaardigheden in je huwelijk gewoon voortzette.
Het meest markante verhaal is misschien wel die van Jeltje, de grootmoeder van Hoogeveen, die ze vast niet per ongeluk tot het laatst heeft bewaard. De auteur bewondert haar oma om haar drang naar zelfstandigheid en vrijheid, begrippen die ze zelf ook hoog in het vaandel heeft staan. Het viel me tijdens het lezen sowieso op dat veel meisjes het fijn vonden om uit werken te gaan, omdat dit een manier was om het ouderlijk huis te ontvluchten en hun eigen leven te leren ontdekken: ‘Ze werkte veel, ze werkte hard. Maar Adri genoot van de vrijheid die ze had sinds ze de deur van het ouderlijk huis achter zich had dichtgetrokken.’
De dames die Hoogeveen voor dit boek heeft geïnterviewd, zijn inmiddels de tachtig, soms zelfs de negentig, ruim gepasseerd en wonen allemaal nog op zichzelf. Alstublieft, mevrouw! is een prachtig geschreven ode aan een generatie sterke vrouwen. Aanrader voor alle leeftijden, vrouwen én mannen.
