Een havik als therapie
De H is van havik – Helen Macdonald – Vertaling: Nico Groen en Joris Vermeulen – De Bezige Bij – 336 blz.
Als lezer heb ik in de loop der jaren enkele heel persoonlijke neigingen ontwikkeld. Een daarvan is dat ik in de boekhandel met een boogje om boeken heenloop die een hype zijn. Wat daar de oorzaak van is weet ik niet. Is het uit wantrouwen tegen de uitgever die zijn boek tot zo’n status heeft weten op te pompen? Of – erger – kan een boek dat door heel veel lezers wordt gewaardeerd wel goed zijn? Ben ik als lezer soms een snob? Hoe het ook zij, het is een ingesleten gewoonte die me soms mooie dingen doet missen. Af en toe, als ik heel nieuwsgierig raak, koop ik zo’n boek uiteindelijk toch. Dat was onlangs het geval bij De H is van Havik van Helen Macdonald. Het boek is in Engeland al een bestseller sinds de publicatie in 2014 en won de Samuel Johnson Prize voor nonfictie en de Costa Book of the Year Award. Inmiddels verschijnen de vertalingen.
De H is van Havik is het relaas van een jonge vrouw die de rouw om haar gestorven vader verwerkt door een havik te trainen. Maar tegelijk is het een lyrische beschrijving van het Engelse landschap én een verkapte biografie van een Engelse auteur die een kleine eeuw geleden een havik africhtte en daar eveneens een boek over schreef. Die gelaagdheid maakt het een rijk boek dat ik met veel plezier heb gelezen.
In 2007 overlijdt Helen Macdonalds vader, de bekende persfotograaf Alisdair Macdonald, onverwacht aan een hartstilstand. Haar wereld stort in, letterlijk en figuurlijk. Bij het horen van het bericht begeven haar benen het, in de maanden erna ontspoort haar leven langzaam maar zeker. De band met haar vader was heel hecht, zij deelden veel gezamenlijke liefhebberijen. Een maatje valt weg.
Hoe verwerk je rouw? Veel van de professionele adviseurs hebben ‘erover praten’ bovenaan hun lijstje staan. Helen Macdonald kiest een andere route. Zij begint aan een project dat gedurende maanden vrijwel al haar tijd zal opslokken. Zij koopt een jonge havik en richt die af. ‘Erover praten’ is met de vogel natuurlijk niet mogelijk, afleiding is wat deze therapie behelst. Zij richt zich volledig op de vogel, die ze Mabel noemt. Haar tijdelijke aanstelling aan de universiteit van Cambridge komt even op de tweede plaats, evenals haar sociale contacten. Zij en de vogel worden een twee-eenheid.
Het africhten van de havik is de vervulling van een lang gekoesterde droom, Macdonald werkte ooit als vrijwilliger in een centrum voor valkeniers. Als jong meisje las ze alle boeken over het omgaan met valken die ze kon vinden. Haar lievelingsboek was The Goshawk (De havik) van Terence White. Deze auteur, die in Engeland beroemd is om zijn romans over koning Arthur en de ridders van de Ronde Tafel, trainde in de jaren dertig een havik. Hij deed dat uit romantisch-historische bevlogenheid en met de beste bedoelingen, maar zonder specifieke kennis over de vogel. Hij deed dan ook bijna alles fout. Macdonald spiegelt zijn verhaal aan haar eigen ervaringen met de havik, wat fraaie effecten oplevert. Ook de kleine biografie van White die ze en passant opneemt in haar boek is het lezen meer dan waard. Een interessante, gevoelige man. Een man ook wiens werk een rijke bron van inspiratie vormde voor J.K. Rowling bij het schrijven van de avonturen van Harry Potter.
Een havik is groter en agressiever dan een valk. Wanneer Macdonald na maanden training in huis met Mabel de natuur in gaat, is ze zich dat goed bewust: ze laat een moordenaar los. Gevangen konijnen en fazanten worden levend aan stukken gescheurd en opgegeten. Na een paar keer went dat, het is de gang van de natuur. Juist dat laatste ervaart ze gaandeweg als een van de meest wezenlijke kenmerken van het jagen met roofvogels: je richt de dieren zo goed mogelijk af, maar wanneer je ze loslaat moet je als trainer ook zelf loslaten, je overgeven aan de natuur, het lot. Dat werkt bevrijdend en ook verslavend: ‘I had taken flight to a place from which I didn’t want to ever return’.
Na ruim een half jaar is de training van de bijna volwassen havik voltooid. Macdonald loopt eindeloos met Mabel door de glooiende velden en bossen rond Cambridge en beschrijft indringend wat het omgaan met de vogel en de natuur haar doen. Dat ze daar weer vatbaar voor is, tekent ook haar eigen vooruitgang. In dat opzicht is het project dubbel geslaagd.
In de boekhandel, de flaptekst lezend, kan dit boek overkomen als een zelfhulpboek. In de kern heeft het daar wel iets van: Macdonald probeert in het reine te komen met het verlies van haar vader, zoekt naar de essentie van zijn leven. Maar het boek is meer, is in al zijn gelaagdheid en beschouwelijkheid misschien ook wel een kleine filosofie van verlies, van de natuur en van de plaats van de mens daarin.
