De (on)voorzichtige koning
Filips II – Geoffrey Parker – Vertaling: Arnout van Cruyningen – Uitgeverij Veen Media – 675 blz.
Koning Filips II van Spanje is een monarch die in de Lage Landen een zeer slechte reputatie met zich meedraagt. In de strijd tegen het oprukkende protestantisme stuurde hij in 1566 de hertog van Alva naar onze streken. Deze richtte onder meer de Raad der Beroerten op, die de bevolking al vlug omdoopte tot ‘Bloedraad’. Twee van de voornaamste edelen, de graven van Egmont en Horne, werden op de markt van Brussel onthoofd. Willem van Oranje kon nog net ontsnappen. De Nederlandse opstand zou uitmonden in de Tachtigjarige Oorlog en de vorming van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Deze kwam tot grote bloei onder meer door de massale vlucht van de Zuid-Nederlandse intelligentsia en kapitaalkrachtigen naar het noorden. Kortom: veel goeds over deze man weten we in onze contreien niet te vertellen.
Maar wie was nu deze koning Filips II eigenlijk? Het moet meteen gezegd: wie het aandurft de turf van Parker, de Filips II-kenner bij uitstek, te doorworstelen, krijgt meteen een duidelijk en genuanceerd beeld op het leven en werk van de zoon van Karel V. Dit komt vooral door de beschikbaarheid van heel wat archieven waaruit Parker heeft kunnen putten. Op de eerste plaats is er de zogenaamde Altamira-collectie, documenten afkomstig van Filips’ secretarissen. Een deel (van de Amerikaanse hispanist Huntington) kon pas in 2012 worden gecatalogiseerd. Maar ook regeringsarchieven, correspondentie van de koning met zijn ministers, stukken van de belangrijkste ministers, diplomatieke correspondentie en ooggetuigenverslagen zijn door de auteur en zijn medewerkers uitgeplozen en verwerkt.
Op chronologische wijze neemt Parker de lezer mee door het leven van Filips II. Een koningschap dat gekenmerkt werd door successen zoals de eclatante overwinning in de slag van Lepanto in 1571 maar misschien nog meer door mislukkingen zoals de ramp met de Spaanse Armada. Een privéleven waarin zijn echtgenotes enkel werden gekozen in functie van politieke motieven en het zeer triestige verhaal van de dood van zijn zoon Don Carlos. Centraal in het leven van de koning stond de Messiaanse gedachte dat hij monarch was met als levensdoel het uitvoeren van de wil van God. Zijn onwankelbaar geloof leidde er herhaaldelijk toe dat hij een nederlaag of mislukking slechts zag als een teken dat God hem op de proef stelde. Het geloof bracht Filips er zowel toe onrealistische initiatieven te omarmen als om te weigeren ze op te geven of te wijzigen als ze mislukten. In de epiloog van zijn boek besluit Parker dan ook dat Filips een treffend voorbeeld is van een ‘obsessieve’ of ‘obsessief-compulsieve persoonlijkheid’. De kenmerken van een obsessief persoon die de auteur aanhaalt, vormen inderdaad een rode draad door deze biografie: koppig en obstinaat maar toch besluiteloos, onbuigzaam en emotioneel overdreven beheerst, ongelooflijk hardwerkend maar niet noodzakelijkerwijs erg efficiënt. Heel frappant in verband met dit laatste is dat Filips zich bijvoorbeeld tot in de kleinste details bezig hield met de bouw van het Escorial, het enorme paleis dat hij in de buurt van Madrid liet optrekken: “Laten deze toiletten zo geconstrueerd worden dat zij geen stank verspreiden in de kwartieren van de keukenstaf.’
Filips bestuurde een enorm rijk ‘waar de zon nooit onderging’ en hij had af te rekenen met enorme binnenlandse en buitenlandse problemen. Tijdens de rouwpreek vergeleek doctor Aguillar de Terrones het leven van Filips met die van een handwever. Deze moet zijn aandacht immers verdelen over de vele draden van zijn weefgetouw. Maar de conclusie van Parker is dat de onmacht van Filips om meer van zijn dynastieke en godsdienstige doeleinde te verwezenlijken niet voortvloeide uit de structuur van het weefgetouw, de textuur van zijn stof, of de fragiliteit van de afzonderlijke draden, maar veeleer uit de beperking van de wever zelf. In de Nederlandse vertaling van dit boek luidt de ondertitel dan ook ‘de onmachtige koning’. In de originele Engelstalige versie van Parker is dit ‘imprudent king’, de onvoorzichtige koning. Dat de eindbalans van het beleid van een koningschap bepaald wordt door de bril waardoor je kijkt, blijkt uit de bijnaam die de Spanjaarden zelf hun koning Felipe II geven: el Rey Prudente.
De biografie van Parker is opgebouwd uit vijf delen die elk uit drie à zes hoofdstukken bestaan. Hij gebruikt veel letterlijke citaten uit de bovengenoemde bronnen wat het verhaal een levendige toets geeft omdat we de koning als het ware horen spreken. Maar meteen dient ook gezegd dat bepaalde stukken gewoon verdrinken in een overvloed van namen en details. Het boek is spaarzaam geïllustreerd met wat zwart-witkaartjes, tabellen en stambomen. Achterin zijn nog een lijst met afkortingen, notenlijst, bibliografie en personenregister opgenomen alsook een hoofdstukje over het bronnenmateriaal.
Geoffrey Parker heeft met deze bibliografie echt een meesterwerk afgeleverd. Voor wie sterk geïnteresseerd is in de geschiedenis van West-Europa in de zestiende eeuw is deze bibliografie een absolute must.
Kris Muylle
