De stamvaders van de Lage Landen

De Bourgondiërs – Bart Van Loo – De Bezige Bij  – 607 blz.

Tussen 1369 en 1477 slaagden de Bourgondische hertogen erin een belangrijke plaats in de West-Europese geschiedenis te verwerven tussen de toenmalige grootmachten. Met een mengeling van huwelijken, oorlogen en erfenissen breidden ze hun gebied aanzienlijk uit. Dat mocht iets kosten. Hun grandeur etaleerden ze in feestelijke banketten en uiterlijke schijn. Vermaarde kunstenaars werkten in hun dienst. Maar uiteindelijk zal hun droom om het hertogdom Bourgondië tot een volwaardig koninkrijk op te waarderen tot een ruw eind komen met de dood van de overmoedige Karel de Stoute in de sneeuw nabij Nancy.

Geschiedenis saai? Niet op de uitbundige manier waarop conferencier en schrijver Bart Van Loo zijn onderwerp benadert. Alle relevante data en gebeurtenissen die je moet weten in verband met de Bourgondische hertogen komen in dit boek aan bod maar niet op een kurkdroge wijze van eindeloze opsommingen. Op een bevlogen en enthousiasme manier neemt de Frankrijkkenner ons weer zuidwaarts mee om er ons op te wijzen dat onder de hertogen voor het eerst in de geschiedenis hele delen van wat we nu Nederland en België noemen onder één centraal bestuur vielen. Dat is meteen de belangrijkste boodschap in dit boek.
De auteur heeft in het begin van zijn boeiend verhaal oog voor de voorgeschiedenis van het Bourgondische volk. Deze Germaanse volksstam blijkt afkomstig te zijn van een klein eiland in de Oostzee dat de oude Noren Burgundarholm noemden. In het begin van de jaartelling trekken ze het Europese vasteland binnen en komen niet zonder kleerscheuren enkele eeuwen later uiteindelijk terecht in het gebied dat hun naam zal krijgen.

Bourgondië krijgt pas echt enig belang in het jaar 1369 waarin hertog Filips de Stoute, jongste zoon van de Franse koning, trouwt met Margaretha, de dochter van de Vlaamse graaf. Het dichtbevolkte Vlaanderen is met steden als Brugge en Gent economisch gezien een goudmijn alhoewel deze steden het de hertog niet gemakkelijk maken. Filips’ zoon Jan zonder Vrees maakt gebruik van de krankzinnigheid van de Franse koning Karel VI om samen met zijn neef Lodewijk van Orléans een bloedig machtsspel uit te vechten. Het toppunt van hun macht zullen de Bourgondische vorsten echter bereiken onder Filips de Goede. Door een uitgekiende politiek in een door de Honderdjarige Oorlog geplaagd West-Europa zal deze hertog het Bourgondische gebied uitbreiden met onder meer Henegouwen, Holland en Zeeland ten koste van zijn nicht Jacoba van Beieren. Hij neemt maatregelen om in de Nederlandse gewesten een centraal bestuur en rechtspraak in te voeren. Hij ontwikkelt een centrale munt (de vierlander) voor de Nederlanden. Filips ontwikkelt zich tot een Europese speler van formaat maar toch draagt hij ‘maar’ een hertogstitel. Hij meet zich wel de allure van een koning aan. De hertog sticht de ridderorde van het Gulden Vlies en verzamelt aan zijn hof befaamde kunstenaars die later onder de verzamelnaam van de Vlaamse Primitieven de kunstgeschiedenis zullen ingaan.

Maar van Loo heeft niet alleen oog voor de cultuur onder de Filips de Goede. Eerder in het boek brengt hij een terecht eerbetoon aan ‘vergeten’ kunstenaars uit de Lage Landen die meewerkten aan de decoratieve afwerking van het klooster van Champmol (nabij Dijon). De bekendste was ongetwijfeld de in Haarlem geboren Klaas Sluter die met zijn realistische beelden de renaissance reeds aankondigde. Overigens kennen we de naam van de kunstenaar alleen van het feit dat de Bourgondiërs een zeer nauwkeurige boekhouding bijhielden. Samen met de getuigenverslagen van de kroniekschrijvers vormen deze droge cijfers onmisbare bronnen voor dit boek.

In zijn relaas over de Bourgondische dynastie weeft Van Loo uitweidingen gaande van steekspelen over banketten tot begrafenisstoeten. Maar ook maatschappelijke thema’s zoals de positie van de vrouw in de middeleeuwen komen aan bod met uitgebreide aandacht voor enkele sterke vrouwen zoals Jacoba van Beieren en Jeanne d’Arc. Hij heeft oog voor de etymologie van bepaalde woorden zoals toernooi, maarschalk of telloor. En dat de uitdrukking ‘Wat Walsch is, valsch is’ niets met flamingantisme te maken heeft komen we eveneens te weten.

Van Loo bezorgt de lezer trouwens heel wat leesplezier met zijn kleurige en zwierige schrijfstijl met een aantal uitdrukkingen (‘een toffe peer’, ‘zijn kar draaien’) en hier en daar wat humor die je niet onmiddellijk in een geschiedenisboek verwacht. Een subtiele evenwichtsoefening waarin de auteur soms op het randje balanceert.

Achterin het boek vinden we nog heel wat extra’s: naast de verklaring van de voetnoten een uitgebreide bibliografie van de geraadpleegde bronnen vergezeld door een interessant klein vademecum met enkele concrete leestips aangevuld met enkele titels van historische romans. Verder een chronologie, een alfabetische lijst van historische figuren uit de tijd van de Bourgondiërs, een aantal stambomen, een vijftal kaartjes en een illustratieverantwoording van de twee katernen met kleurenafbeeldingen die in het boek voorkomen. Tot slot nog een namenregister. Bij namen van bepaalde steden die in het boek zeer frequent voorkomen zoals Brugge of Brussel staan geen bladzijden vermeld maar gewoon ‘passim’.

Na de dood van Filips de Goede en zijn zoon Karel de Stoute huwt Maria van Bourgondië met Maximiliaan I van Oostenrijk. Hun kleinzoon Karel V zal de Nederlanden koppelen aan Spanje. De Lage Landen komen in woelig water terecht en zullen een eeuwenlange scheiding doormaken. De namen van de Bourgondische vorsten lossen op in de nevelen van de geschiedenis. In 1919 brengt de Nederlandse historicus Johan Huizinga met zijn Herfsttij der Middeleeuwen de Bourgondische hofcultuur onder de aandacht. Honderd jaar later onderstreept Bart Van Loo met dit boek het belang van deze hertogen op de loop van de geschiedenis en in het bijzonder op de wording van de Nederlanden.

Het adjectief ‘bourgondisch’ heeft vooral betrekking op eten en drinken maar met dit boek illustreert Bart Van Loo wat met een bourgondische schrijfstijl wordt bedoeld.

Kris Muylle