Leven volgens je idealen

Voorwaarts – Eva Meijer – Cossee – 238 blz.

Idealistische leefgemeenschappen en communes met een politieke boodschap hebben een lange geschiedenis. Telkens weer proberen groepjes (meestal jonge) mannen en vrouwen de (kapitalistische, technocratische, onpersoonlijke) maatschappij te ontvluchten om ergens anders, vaak op het platteland, een alternatieve vorm van samenleven te ontwikkelen. Een puurdere vorm, een maatschappij in het klein, die meer tegemoetkomt aan waar het in het leven echt om gaat. Anarchisme, naturisme, gedeeld eigendom, gelijkheid tussen de seksen, veganisme en vrije liefde zijn, in wisselende combinaties, meestal prominent aanwezig, en hoewel veel woongroepen het niet lang volhouden blijven zij een prikkelend voorbeeld van hoe je op een intensere manier kunt leven.

Voorwaarts, de vierde roman van Eva Meijer (1980) beschrijft de lotgevallen van twee zulke woongroepen. In 1924 richten drie mannen en twee vrouwen een commune op in een dorpje vijftig kilometer buiten Parijs, en dankzij het dagboek van Sophie, schrijfster en huisideologe van de vijf, krijgen we een gedetailleerd beeld van hoe het eraan toegaat in deze politiek-radicale commune. Dat beeld is volledig onopgesmukt. De hinder veroorzaakt door muggen; wat er bij het avondeten op tafel komt; de slechts gedeeltelijk beantwoorde liefde die Sophie opvat voor Clémence, en natuurlijk de eindeloze politieke discussies, het komt allemaal voorbij:

‘Ik bleef die avond in de kamer met een boek, en luisterde met een half oor naar de discussie, die rond- en rondging, nergens de bocht uit vloog, nergens van vorm veranderde, die vorm juist bevestigde – woorden kunnen gesprekken maken die alle kanten op bewegen, die tussen mensen groeien en zo iets nieuws doen ontstaan, maar ook gebruikt worden om de lijnen die er al liggen nog steviger te verankeren, om waarheden te verstenen. De mannen praatten alleen maar om zichzelf te horen.’

Eva Meijer is een zorgvuldige, aandachtige schrijver die, zoals het citaat laat zien, ook echt kan schrijven, waardoor haar boodschap beklijft. Daarbij is ze niet alleen sterk in het verwoorden van de talloze politieke en ideologische strijdpunten, maar ook in het weergeven van Sophies onmacht en verdriet, en in het oproepen van een atmosfeer, zoals bijvoorbeeld blijkt uit haar beschrijving van hoe de vijf op kerstavond samen naar de nachtmis gaan:

‘Het was veertig minuten lopen, door het dorre zwarte landschap. Het karrenpad met aan weerszijden de kale magere bomen was nat van sneeuw – het was even droog toen we vertrokken, de wolken pakten zich boven ons hoofd vast samen voor een nieuwe bui. Die zou over een, hooguit twee uur vallen; het donker werd al donkerder. Kou vertraagde onze mimiek, trok de huid van mijn gezicht strak. Vijf mensen in een optocht, gescheiden door voetstappen, zonder woorden.’

In deel 2 van Voorwaarts leest Sam, een hedendaagse studente Politieke Filosofie, het dagboek van Sophie en haalt twee vriendinnen en een vriend over om samen met haar een alternatieve woongemeenschap te vormen ergens op het Noord-Nederlandse platteland. De vier hebben veel minder theoretische bagage èn politieke ambities dan hun vijf voorgangers een kleine eeuw terug, maar de problemen waar ze tegenaan lopen zijn dezelfde. Onenigheid met de buren, conflicten over geld, en ook hier twee vrouwen die uiteenlopende verwachtingen hebben over hun liefde voor elkaar. Van alle utopische idealen lijkt emotionele autonomie wel het moeilijkst te verwezenlijken, zeker in een maatschappij die een stuk killer is dan die van honderd jaar geleden.

Niet alles in Voorwaarts is even geslaagd. Hoewel deel 1 gepresenteerd wordt als een dagboek, mist het goeddeels de dagboekvorm, en laat het zich vooral lezen als een ik-roman. Ook staan er in dit deel een paar storende fouten, zoals de notitie dat 30 juli de laatste dag is van de maand.

Het gefingeerde ‘Naschrift van de redactie’ na het eerste deel is vooral een reeks onbeantwoorde vragen, en daardoor niet erg bevredigend. Deel 2 is te kort, en ook te snel geschreven om alle personages werkelijk te laten beklijven, hoewel de collectieve actie aan het eind om een bedreigd bos te redden wel een mooi beeld geeft van de huidige stand van het politieke activisme in Nederland.
Maar Voorwaarts laat vooral zien wat het betekent om met hart en ziel te leven voor je politieke idealen. Hoe belangrijk het is om die idealen ondanks alles te koesteren, om niet ten prooi te vallen aan cynisme. Een roman, kortom, waar je hoop uit kunt putten, en zulke boeken verschijnen niet zo vaak.

Hein-Anton van der Heijden