De echte koningin Victoria

Victoria Koningin – Julia Baird – Vertaling: Chiel van Soelen en Pieter van der Veen – Nieuw Amsterdam – 799 blz.

De geschiedenis herhaalde zich nu eens niet! Op 4 november 1677 trouwden Mary Stuart en onze stadhouder Willem III in Londen en namen zij later samen plaats op de troon van Engeland en Schotland. Koning Willem I zou het best aantrekkelijk hebben gevonden als zijn kleinzoon, de tweede zoon van de latere koning Willem II, (Willem) Alexander, zou trouwen met de latere koningin Victoria. Eind jaren dertig stuurde Willem I, de kroonprins en zijn zonen Willen en Alexander naar Engeland om poolshoogte te nemen of er een interessant huwelijk te ‘ritselen’ was. Victoria ontmoette het gezelschap, maar had geen hoge pet op van Alexander. In plaat daarvan huwde zij, twintig jaar oud in 1839 met haar eveneens twintigjarige neef, prins Albert van Saksen-Coburg en Gotha die zij meer dan aardig vond! Weer een overwinning van de Belgen want het was koning Leopold I van België (oom van Victoria) die dit huwelijk al in 1936 voorstelde.

Erg lang heeft Victoria niet van haar man kunnen genieten: hij stierf al op tweeënveertigjarige leeftijd in 1861. Het verdriet van Victoria was enorm. Tot aan haar eigen overlijden droeg zij rouwkleding. Hoewel het huwelijk – zoals in die tijd en kringen gebruikelijk – gearrangeerd was, kunnen we toch spreken over duidelijke wederzijdse gevoelens. Baird citeert uit het dagboek van Victoria: … dat het me dolgelukkig zou maken als hij zou instemmen met wat ik graag wilde (namelijk dat hij met me zou trouwen). … Hij is volmaakt, volmaakt in elk opzicht, in schoonheid in alles!” En Albert schreef aan zijn moeder: “… ik kan met zekerheid zeggen dat de hemel mij niet in verkeerde handen heeft laten vallen en dat we samen gelukkig zullen zijn. Hun samenzijn leverde maar liefst negen kinderen op.

Er is een tweede zeer belangrijke man in het leven van de vorstin: John Brown, een rijzige bebaarde man uit Schotland. Baird wijdt zelfs een heel hoofdstuk – “De hengst van de koningin” – aan hem. Victoria had behoefte aan genegenheid en die vond ze in Brown, die, blijkend uit haar eigen onderzoek, afstammeling uit een belangrijke Schotse clan bleek te zijn. In haar dagboeken is weinig over Brown te vinden, maar die zijn dan ook door haar dochter Beatrice aanzienlijk bewerkt! Haar omgeving, familie en zelfs haar kinderen hadden uitsluitend afkeer voor hem over, mede door de familiare manier waarop hij met haar omging. Lord Derby maakte er in zijn dagboek een notitie over: “Uit alles blijkt dat ze deze man heeft uitgekozen voor een soort vriendschap die in haar positie absurd en onbetamelijk is. De prinsessen maker er, misschien onverstandig, grapjes over en noemen hem mama’s minnaar”. Sluitende bewijsvoering over een echte liefdesrelatie tussen de twee is niet aanwezig, maar het is tekenend dat de zakdoek die in haar doodskist op haar ligt, die van John Brown is, evenals de haarlok in haar hand!

Geboorten, ziekten en dood spelen een belangrijke rol in Victoria’s leven. Zelf kreeg ze negen kinderen en niet allemaal met een gemakkelijke bevalling. Ze had, ondanks het kindertal, een geweldige hekel aan zwangerschap, waarvan ze vond dat het haar functioneren belemmerde. Ze vond baby’s maar lelijke dingen, wat haar niet belette een goede moeder te zijn, gesteund door Albert. Het is bekend dat Victoria draagster was van het hemofilie gen en dat doorgaf aan drie kinderen: Leopold, Alice en Beatrice. Van daar kwam het in een aantal koningshuizen terecht, waarvan de Russische troonopvolger Aleksej waarschijnlijk de bekendste is. Door o.a. haar hoge leeftijd heeft zij veel sterfgevallen meegemaakt, die haar zwaar troffen, zoals dat van Barones Louise Lehzen, – haar hofdame – die ze als tweede moeder zag, maar die werd weggestuurd door Albert. Ook was ze erg getroffen door het overlijden van haar zus Feodora.

Baird beschrijft de drie kanten van Victoria: de werkende vrouw (staatsaangelegenheden), haar familie- en hofleven en de persoonlijkheid Victoria. Wat het eerste betreft, daar had ze geen al te grote affiniteit mee. Ze was een geërfde machthebber, geen uit verdienste. Toch heeft haar positie enigszins bijgedragen aan de vrouwenemancipatie in het VK, meldt Baird.
De aard van Victoria heeft veel invloed op haar omgang met anderen. Ze heeft een sterke wil en is nogal opstandig, “Maar ondanks haar buien had Victoria een goed hart en was ze eerlijk”.

Victoria was een verwoed schrijfster. Ze verzond tienduizenden! brieven en hield zeer trouw dagboeken bij vanaf 1832 tot een paar dagen voor haar overlijden in 1901. Al haar dagboeken zijn nu opengesteld voor wetenschappelijk onderzoek. Ook Baird heeft ze mogen inzien en baseert veel uit haar boek daarop.

Dat betekent dat deze biografie niet alleen is geschreven met behulp van want anderen over de vorstin dachten, maar ook de gevoelens van Victoria zelf worden door Baird zeer adequaat verwerkt. Alleen al dat rechtvaardigt het woord “intieme” in der ondertitel. De koningin komt eruit naar voren als een totaal andere persoonlijkheid dan het imago dat ze had voor de buitenwereld: nors, preuts, arrogant en zoveel meer van dergelijke karakteriseringen. Niet voor niets kiest de schrijfster voor een heel andere dan de gebruikelijke foto van haar op de omslag: een aantrekkelijke jonge vrouw!

Baird heeft zich tijdens haar jarenlange onderzoek meer dan uitstekend gedocumenteerd. Dat blijkt ook uit de noten en bibliografie. Bijzonder goed en uitgebreid is het register, zodat iets opzoeken in het boek niet zo moeilijk is. De katern met afbeeldingen en foto’s (met uitleg) sluit prima aan op de tekst. Jammer dat het mooie schilderij van haar tekenleraar Richard Westall uit 1830 niet is opgenomen.

Wie op zoek is naar een boek over de geschiedenis tijdens Victoria’s leven, kan beter een ander boek kiezen. Deze biografie is alleszins de moeite waard en geeft in prettige stijl de persoonlijkheid van de vorstin weer, zodat we haar nu eindelijk beter leren kennen zonder dat de vroegere censuur een heel ander beeld van haar schetste. Dat was dan ook precies de bedoeling van Baird, die haar nawoord eindigt met “Het doel van dit boek is met mythes af te rekenen, niet ze te creëren.”

Kees de Kievid