Middeleeuws kunstwerk

Aquitanië, land van water – Eva García Sáenz de Urturi – vertaling: Jacqueline Visscher – A.W. Bruna – 348 blz.

De auteur Eva García Sáenz de Urturi is verkozen tot winnaar van de Premio Planeta 2020 met deze historische roman die zich afspeelt in de 12e eeuw met Eleonora van Aquitanië als protagonist.  De Premio Planeta werd in 1952 in het leven geroepen door de uitgever José Manuel Lara Hernández ter promotie van het werk van Spaanse schrijvers. Hij wordt jaarlijks toegekend aan een roman in het Castiliaans. Bijzonder, want Eva García Sáenz de Urturi is een Baskische schrijfster en het boek speelt zich niet af in Spanje. De auteur vervolgt met dit boek het succes dat zij boekte met de trilogie De Witte Stad (bespreking van alle drie de boeken op onze website). Die drie thrillers worden ‘bewoond’ door hedendaagse protagonisten, maar het verhaal wordt opgesierd met historische zaken. Dit boek is hoofdzakelijk een historische roman, maar wel met thrillerelementen. Het draait allemaal om Eleonora van Aquitanië (Poitiers, ca. 1122/1124 – 1204) Ze was een van de meest dominante vrouwen van de twaalfde eeuw en door huwelijken koningin van Frankrijk en Engeland.

Over Eleonora zou wel een boekenkast vol geschreven kunnen worden, maar de auteur heeft gekozen voor een bepaalde periode. “Het werden haar eerste jaren, vanaf de dood van haar vader tot aan haar terugkeer uit het Heilige Land”. Het is een roman, dus moeten we ons afvragen in hoeverre we te maken hebben met fictie en hoeveel non-fictie erin verwerkt zit. Daar geeft de auteur zelf antwoord op namelijk dat: “er altijd een moment komt waarop de literaire plot zich om vertelredenen losmaakt van de historische feiten en datums. Alle dichterlijke vrijheden zijn bewust en ten dienste van de fictie genomen.”

Aan fictieve personen een karakter meegeven is een kunst die sommige auteurs bijna tot in de perfectie beheersen. Onze auteur heeft daarvan blijk gegeven in haar trilogie. Geheel anders is het om het karakter van een reële historische persoon te gestalten: over zulke persoonlijke zaken is vrijwel geen documentatie te vinden. Eva heeft daartoe haar brieven zorgvuldig bestudeerd. Met die kennis heeft zij ook het graf van Eleonora in de abdij van Fontevraud bezocht en daarmee een emotionele band met haar gekregen. Die band is door het verhaal heen duidelijk te bespeuren. Het lijkt er soms op of de auteur zichzelf de gebeurtenissen toeschrijft: levensechter kan haast niet. Zonder meer is dit het sterkste punt van de roman.

De verhaallijn volgt de geschiedenis vanaf 1137. De lezers worden geplaats in de meest invloedrijke (en daarom ook, o.a. door koning Lodewijk VI, meest begeerde) streek in het zuiden van Frankrijk, Aquitanië (kaart in het boek opgenomen). De vader van Eleonora, Willem X, hertog van Aquitanië, gaat op pelgrimsreis naar Compostella – bekend uit Marcabru van Hanny Alders. Hij zegt als laatste woorden voor zijn vertrek tegen zijn dochter Eleonora: “Ze zullen je altijd miskennen. Laat ze daarvoor bloeden.” – een prachtige eerste en ook visionaire zin. Boden komen zijn familie vertellen dat hij op Goede Vrijdag voor het hoofdaltaar van de kathedraal het leven heeft gelaten. De omstandigheden komen Eleonora vreemd over. Zij vermoedt een complot waar koning Lodewijk VI achter zit en zint wraak. Afwisselend zijn hier Raymond (Ray) van Poitiers, de oom van Eleonora en zijzelf (als Lia) aan het woord. Overigens is haar oom tevens haar minnaar – en dat op dertienjarige leeftijd! Het eerste deel van Eleonora’s wraak betreft haar huwelijk met Lodewijk, de zoon van Lodewijk VI. Tijdens de bruiloft komt de koning om het leven op een manier die doet denken aan de dood van haar vader.

Het tweede deel van het boek gaat over Rio, een kind nog. Hij wordt verdacht van moord en om gevangenneming te voorkomen verstoppen zijn moeder Maud en vier verzorgsters hem in het bos. Uiteindelijk wordt hij daaruit gehaald door de zoon van de hertog van Aquitanië, Willem de Troubadour, zijn halfbroer. Hij zal later een grote rol spelen in de politiek en de kerk, maar vooral in het leven van Eleonora, die dus zijn nicht is.

Verder kunnen de lezers nog van veel genieten van gearrangeerde huwelijken, verraad, intriges, gevaar, romantiek en historische realiteit. Treffend is ook het verhaal over de opstand van Poitiers en het drama in de plaats Vitry, waardoor het Vitry-le-Brûlé wordt genoemd. Het verhaal vindt zijn apotheose in de deelname aan de kruistocht naar het Heilige Land door Lodewijk en Eleonora en een ontvoering van die laatste. Het genot voor de lezers zal ook voortkomen uit de manier waarop de auteur alles voor het voetlicht brengt. Korte hoofdstukken met grote vaart geschreven in een beeldende stijl die ook nog eens uitmuntend vertaald is door Jacqueline Visscher.

Eleonore is de hoofdpersoon, maar ook veel anderen krijgen hun plek in het verhaal. Zeer levensecht zijn beschreven: Aelith, de jongere zus van Eleonora, Raymond van Poitiers, haar minnaar, De Galeran, het gecastreerde hoofd van de Koninklijke lijfwacht, Adamar, de bastaardzuster van haar grootmoeder, abt Suger, seneschalk Ralf Vermandois, de koningin-moeder Adelheid en nog veel meer. Wie kan Eleonore wel vertrouwen en wie niet?

Aan de inhoud is jarenlange research voorafgegaan en dat is te merken! Bijna negenhonderd jaar geleden speelden zich in Zuid-Frankrijk gebeurtenissen af die de beginfase vormen van en hebben geleid tot het huidige Europa.

Eva García Sáenz de Urturi voert een protagonist ten tonele die met recht een zeer bijzondere vrouw genoemd mag worden. Van weesmeisje tot regerend vorst, in fictie en realiteit heeft de auteur een machtig standbeeld van haar overeind gezet.

Kees de Kievid