Intieme inkijk in twee literaire levens
Wie kan het paradijs weerstaan – Michael Zeeman en Abdelkader Benali – De Bezige Bij – 236 blz.
Van 1995 tot 2002 presenteerde Michael Zeeman bij de VPRO het programma Zeeman met boeken. Laat op de avond, herinner ik me, zo tegen middernacht. In een zwart decor zaten daar vier of vijf heren – en soms een dame – aan een tafel en spraken over recent verschenen boeken. De sfeer was informeel. Een bespreking werd meestal door Zeeman ingeleid, daarna nam een van de tafelgenoten het over en vervolgens ontstond een discussie waaraan iedereen het zijne bijdroeg. Soms waren deze discussies heel helder, andere keren weer wat wollig.
Wat mij van het programma vooral is bijgebleven is de bevlogenheid die Zeeman uitstraalde. Zijn credo leek te zijn dat literatuur een plek in je leven moet hebben, dat het lezen van boeken je leven verrijkt, je aan het denken zet. Ik noteerde de uitzendingen in mijn agenda, bleef er zo mogelijk voor thuis, want Uitzending gemist bestond nog niet. Toen het programma in 2002 werd stopgezet was ik bedroefd.
In 2002 verhuisde Michael Zeeman naar Rome, waar hij correspondent werd voor de Volkskrant. Hij berichtte over het actuele nieuws, maar ook over kunst, cultuur, literatuur en nog veel meer. In Rome woonde ook Abdelkader Benali met zijn Italiaanse vriendin. Zeeman en Benali raakten bevriend, ontmoetten elkaar regelmatig en begonnen een briefwisseling. Een moderne, in de vorm van e-mails. Het boek bevat hun correspondentie van juni 2003 tot februari 2005.
Hoewel Zeeman en Benali elkaar op het persoonlijke vlak uitstekend aanvoelen, zijn ze in literair opzicht twee volstrekt verschillende persoonlijkheden. Benali is een jonge schrijver, hij bouwt geconcentreerd en gestaag aan een oeuvre. Zeeman is de literaire criticus, hij is belezen, bezit een bibliotheek met 40.000 boeken en overziet het hele veld. Door zijn correspondentschap is hij gedwongen veel werk op de korte baan te verrichten. Ook laat hij zich vaak strikken om bij literaire evenementen dagvoorzitter of gespreksleider te zijn. Hij versnippert zijn talent, denk je dan onwillekeurig.
Bij een correspondentie als deze is de kernvraag altijd of de inhoud de moeite waard is. Voor twee mensen die zo zijn verweven met het Nederlandse literaire wereldje is het verleidelijk om in de briefwisseling in te gaan op allerlei kleine en grotere schandaaltjes, een persoonlijke vete en andere zaken die er voor de lezer weinig toe doen. Zeeman vertoont in zijn brieven wel eens die neiging – NRC Roddelblad is een favoriet van hem – maar het blijft gelukkig binnen de perken. De heren hebben het uitvoerig over favoriete schrijvers en raden elkaar boeken aan. Hun enthousiasme is aanstekelijk, aan het einde van het boek had ook ik een lijstje opgesteld. Het debat over de islam werd in 2004 in alle hevigheid gevoerd, in november van dat jaar nog aangewakkerd door de moord op Theo van Gogh. Ook dat levert interessante brieven op. Tot slot zijn zowel Zeeman als Benali vrij openhartig over hun privéleven, wat ik dan maar als een toegift beschouw.
Is dit essentiële literatuur? Nee, zeker niet. Maar wanneer je zoals ik geïnteresseerd bent in Michael Zeeman en zijn passie voor literatuur en bovendien hebt genoten van Zeeman met boeken – waar is zo’n programma nu? – is het boek zeker de moeite waard.
