Tijd doorbrengen met je kinderen is heel belangrijk!

Judith de Graaf (1964) is psychotherapeut in Utrecht. Daar geeft ze behalve gezinstherapie en individuele therapie, ook leertherapie voor de NVRG (Nederlandse Vereniging van Relatie- en Gezinstherapie).  Op haar vakgebied schreef ze mee aan het boek Emotionally Focused Therapie in uitvoering. Haar korte verhalen verschenen in de literaire tijdschriften Extaze en Ei. Ze debuteerde in 2023 met de roman Ontijd, over een schilder die, na een beroerte, zijn eigen levenseinde in de hand neemt. Haar tweede roman Alma, gaat over een puberzoon die zich afsluit van de buitenwereld. Dat boek verscheen in juni dit jaar bij Brainbooks.

We lazen dat je in je jeugd, als je ziek was, alle jeugdboeken uit de bibliotheek las. Welke sprongen er destijds uit?

De zevensprong en Brief voor de koning van Tonke Dragt waren voor mij heerlijke boeken om helemaal in weg te duiken, ik rook de geuren van het bos, leefde mee met de avonturen van de jonge held en vond de verhalen precies spannend genoeg. Maar Joop ter Heul van Cissy van Marxveldt vond ik ook geweldig. Toen (in de zeventiger jaren) ook al hopeloos ouderwets, en in mijn feministische ogen van nu een gruwel, met steeds dat thema van de levendige jonge vrouw die ‘getemd’ wordt door een vaderlijke man, en haar eigen wensen op moet geven om geliefd te worden. Maar ik smulde ervan. En het is gelukkig nog helemaal goed gekomen, met mijn emancipatie.

Je had muzikale aanleg, maar toch verliet je het conservatorium. Welk instrument bespeelde je en waarom stopte je?

Ik speelde viool en deed later nog klassieke zang, ik was mezzosopraan. Muziek maken vond ik leuk, en ik speelde en zong graag samen met anderen. Na het gymnasium had ik niet zoveel zin om weer in de boeken te duiken. Maar ik merkte dat het niet bij mij paste om op een podium te staan, ik vond het eigenlijk doodeng. De sfeer op zo’n conservatorium is nogal competitief. Je bent elkaars concurrenten, en daar moet je stevig voor in je schoenen staan, en je heel graag willen laten horen. Ik ben daar te introvert voor, en dag in dag uit lesgeven op een muziekschool leek me ook niet ideaal. Toen ben ik psychologie gaan studeren, omdat me dat boeiend leek.

Heb je voor de boeken die je hebt geschreven een schrijver als voorbeeld?

Irvin Yalom en Anna Enquist zijn twee schrijvers die ook psychotherapeut zijn en fictie schrijven die daar ook mee samenhangt. Ik zou mijn werk niet met dat van hen willen vergelijken, maar ik ben er wel door geïnspireerd.

Welke schrijvers bewonder je en waarom?

Een verhaal vanuit expliciet verschillende perspectieven heb ik voor het eerst gelezen bij Philip Roth, een van mijn favoriete schrijvers. In ‘het contraleven’ vertelt hij hetzelfde verhaal vanuit twee broers, en probeert hij ook verschillende manieren uit waarop het verhaal afloopt. Heel erg knap. Michael Cunningham vind ik ook een geweldige schrijver, de dynamieken in een gezin worden zo ontzettend goed gefileerd, en zijn werk leest als een trein. Annie Erneaux heeft prachtig autobiografisch over vrouwenlevens geschreven, zo droog en secuur en daardoor juist aangrijpend, De schaamte bijvoorbeeld vind ik heel mooi. Wie ook heel gevoelig over familiepatronen heeft geschreven is Oek de Jong, in Pier en oceaan, en Hokwerda’s kind. Dat vond ik wijze boeken. Zijn latere werk spreekt me wat minder aan. En dan natuurlijk Elizabeth Strout, zo’n menselijke milde schrijfster. Er is zoveel!

Hoe vind je tijd om naast je werk als psychotherapeut te schrijven?

Ik werk nog wel vrij veel, als psychotherapeut en opleider. Maar mijn kinderen zijn volwassen en mijn ouders leven niet meer. Deze levensfase geeft mij tijd en ruimte voor schrijven. En verder probeer ik discipline te betrachten, op vaste tijden te schrijven. Wat ook helpt is mijn schrijfgroep. Met een paar schrijvers die elkaar hebben leren kennen tijdens de cursus romanschrijven op de schrijversvakschool, zijn we bij elkaar blijven komen. We lezen en bespreken elke paar weken elkaars werk. Dat zet aan tot schrijven, het is jammer om niks aan te leveren, en zo stimuleren we elkaar, heel fijn.

Schrijf je op bepaalde tijden of gewoon wanneer het zo uitkomt?

Ik schrijf op woensdag, dat is mijn vrije dag, en in het weekend. De weekends breng ik vaak buiten de stad door in ons huisje in Twente, in de natuur. Daar vind ik de rust en ruimte om te schrijven. Ik schreef eerst ook in de avond, maar dat resulteerde erin dat ik niet kon slapen, omdat ik nog klaarwakker in bed lag door te fantaseren. Dus daar ben ik mee gestopt.

Je nieuwste boek Alma gaat over een heel lastige puber. Heeft een (of beide) van je kinderen ook een moeilijke puberteit gehad?

Onze kinderen waren gelukkig geen thuiszitters zoals Jonas (hoofdpersoon in Alma), maar vooral de oudste was zeer ondernemend en zocht behoorlijk de grenzen op. Omdat ik zelf een brave puber was geweest, wist ik niet wat me overkwam. Ik heb moeten leren om grenzen te durven stellen, wat bij mij niet van nature kwam. Ik dacht dat door je kind goed te begrijpen en voor te leven wat de bedoeling is die grenzen vanzelf wel zouden komen. Haha, nou, dat bleek niet het geval!

Zo ja, hoe ging je daar mee om?

Mijn man en ik hebben daarin echt kunnen samenwerken en hebben ook veel gehad aan het werk van Haim Omer, een Israëlische therapeut die veel heeft geschreven en ontwikkeld over hoe je als ouder op een niet autoritaire manier toch heldere grenzen kunt stellen en handhaven. Nieuwe Autoriteit of verbindend gezag, heet die methode. Dat heeft ons destijds heel goed geholpen.

Behandel je zelf ook pubers en/of hun ouders?

Ik werk nu voornamelijk met volwassenen, maar spreek hen ook wel samen met hun kinderen, met name adolescenten, dus een iets oudere leeftijd.

Hoe zorg je ervoor dat je als ouders van een puber één lijn blijft trekken?

Ja, dat is denk ik het allerbelangrijkste bij elke soort probleem dat je kunt hebben met je kind of met elkaar. Bij stress raken mensen vaak verstrikt in zogenaamd reactief gedrag. Je gaat verwijten maken en kunt niet meer goed naar je eigen aandeel kijken. De kunst is om dat negatieve patroon als de vijand te gaan zien: “hé we raken weer in een discussie verstrikt”. In plaats van: “jij wil ook altijd je zin doordrijven’. Zodat je niet uit elkaar gespeeld raakt. Door niet in een patroon van verwijten-maken, of gelijk proberen te krijgen te schieten, maar door voor ogen te houden dat je beide hetzelfde doel hebt: jullie kind vooruithelpen. Meestal hebben beide ouders een deel van de puzzel, maar leggen ze de stukjes niet aan elkaar. De ene ouder zegt; “we moeten begrip opbrengen en steunend zijn”, de ander zegt; “we moeten grenzen trekken en strenger zijn”. Natuurlijk hebben beide gelijk, maar moeten ze samen kunnen werken, het is en en in plaats van of of.

Hoe zorg je ervoor dat je contact behoudt met een puberend kind?

Volgens mij is tijd doorbrengen met je kind een belangrijke factor. Als je nooit bij elkaar bent, en dan eens in de week vraagt hoe het nu echt gaat, zal je waarschijnlijk geen betekenisvol antwoord krijgen. Door samen te eten, samen een spelletje te doen en op die manier aan te sluiten bij de leefwereld van je kind, en dan te vragen waar het mee bezig is, hou je meer contact dan door het stellen van al te directe vragen over emoties. En als een kind je wat vertelt, weersta de verleiding om direct met een oplossing of, erger nog een waarschuwing te komen. Dan moet je echt op je tong bijten. Vond ik zelf ook heel moeilijk trouwens.

Is er wat bekend over hoe kinderen vroeger (1900 en verder terug) puberden?

Daar is vast en zeker veel over bekend, maar ik weet daar weinig van, ben geen historica. Wat ik wel weet is dat er tot een eeuw geleden weinig ruimte was om kind te zijn, of om langdurig te puberen. Mensen werden minder oud, en er moest al jong gewerkt worden, zeker in de werkende klasse. Maar ook bij de adel zie je kinderen als een soort minivolwassenen, op schilderijen.

Is de puberteit een natuurlijk proces of ook afhankelijk van de omstandigheden?

Zie ook de vorige vraag; het is zeker een biologisch proces, het veranderen van het kinderlichaam in een volwassen lichaam, dat seksueel actief kan zijn en zich kan reproduceren. En ook de hersenen ondergaan grote veranderingen onder invloed van hormonen.  Maar hoe er in een samenleving mee om wordt gegaan, hoelang het mag duren, welke overgangsrituelen er zijn, en ook de sociaaleconomische factoren per groep, hebben invloed. Zo weten we dat kinderen die in sociaal economisch minder gunstige omstandigheden opgroeien, vaak op jongere leeftijd in de puberteit komen. Factoren als stress, voeding, leefstijl, hebben blijkbaar allemaal invloed op de hormoonhuishouding.

Vragen van: Jitske Bijker en Pieter Feller

Lees hier de recensie over Alma