De ontblote begeerte

Betoverd door begeerte – Daniël De Waele – KokBoekencentrum Uitgevers – 382 blz.

Seksualiteit is geen universeel gegeven, maar een spiegel van de tijd en cultuur waarin ze vorm krijgt. In Betoverd door begeerte laat Daniël De Waele zien hoe lust, liefde en religie sinds de oudheid onlosmakelijk met elkaar verbonden waren in de mediterrane wereld, Sumerië en Mesopotamië. Telkens krijgt het lichaam een andere betekenis, gekleurd door rituelen, mythen en morele kaders. Het boek biedt een fascinerende reis door culturen waar begeerte niet werd verdrongen, maar gevreesd, gevierd en gereguleerd.

Van onschuld naar schuld

Een ding is zeker: in de door de auteur afgebakende geografische en tijdsruimte (van zo’n 3.000 v.C. tot ruwweg 500 n.C.) was seksualiteit allerminst taboe. Toch is het opvallend hoe uiteindelijk onder de vroege christenen het idee ontstond dat wie God zocht zich moeilijk kon inlaten met lage lusten. De belangrijke kerkvader Augustinus legde de basis voor de latere moraal: “U mag zich alleen inlaten met lichamelijke gemeenschap als u kinderen wilt voortbrengen.” Tot laat in de jaren zestig van de vorige eeuw zou deze christelijke stempel de maatschappelijke visie op seksualiteit beheersen.

Tuin

Die krampachtigheid ontbrak in de vroegere tijden en culturen. Integendeel. Seks werd gezien als onschuldig. In de klassieke Grieks-Romeinse wereld was erotiek sterk verweven met het alledaagse leven. Schilderingen van expliciete aard sierden de huizen van welgestelden in Pompeï zoals blijkt uit een aantal kleurenafbeeldingen in het middenkatern van het boek.

Het was iets om plezier aan te beleven. De buitenbijbelse poëzie bezingt de seksuele daad vaak onverbloemd. In de Bijbel daarentegen worden de genietingen van het liefdesspel eerder uitgedrukt door middel van eufemismen. In het boek Hooglied laat een meisje een jongen in haar ‘hof’ komen. De jongen gaat in op deze uitnodiging en ‘hij eet haar honing, drinkt melk en wijn.’ Opvallend is trouwens dat de oude Sumerische, Babylonische en bijbelse liefdespoëzie vaak gebruik maakt van beeldspraak uit de tuin.

Actieve rol

Toch waren er ook duidelijke rode lijnen. Voor een gehuwde vrouw was seks met een andere man volstrekt taboe. Haar wettige echtgenoot moest immers zeker zijn dat het kind dat zijn vrouw droeg van hem was. De man daarentegen kon zijn seksuele appetijt vrij uitleven bij de vrouwen van zijn keuze: slavinnen, concubines, hetaeren en prostituees. Meer nog: zeker in de Griekse oudheid was het aanvaard dat een volwassen man, naast zijn omgang met zijn vrouw, nog een relatie had met een (mooie) jongeling (pederastie). Ook de Romeinen beschouwden dit als normaal hoewel Romeinse moralisten het bleven afwijzen. Belangrijk bij de Grieks-Romeinse homoseksualiteit was dat de oudere man altijd de actieve rol op zich moest nemen. Deze duidelijkheid omtrent homoseksualiteit vinden we niet terug in het vroege christendom. Paulus verbiedt de eerste gelovigen zich uit te leven in homoseksuele lusten. Deze waren immers meestal gekaderd in een machtsrelatie wat kenmerkend was voor het heidendom. Over homoseksualiteit gesproken: Daniël De Waele beschrijft dat de bijbelse term sodomie als zonde van homoseksualiteit een voorbarige interpretatie is.

Een aantal hedendaagse seksuele onderwerpen blijkt niet zo hedendaags te zijn als we denken. De vele vormen van seksuele geaardheid die er bestaan – en die worden uitgedrukt door de letters LGBTQ – zijn niet nieuw. Ze hebben altijd al bestaan maar werden in de oudheid anders beleefd omdat ze vaak verbonden werden met het religieuze. Het verhaal van de kuise Susanna is dan weer een mooi voorbeeld van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Auteur en aanpak

Dr. Daniël De Waele (°1957) is een Vlaamse theoloog, docent Nieuwe Testament en Protestantse godsdienst aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen (HIPGO) in Brussel.  Hij publiceerde meerdere toegankelijke cultuurhistorische werken over het jodendom en vroege christendom. Een van de sterke punten van de auteur is zijn vermogen om zijn grondige academische achtergrond te vertalen in een heldere, toegankelijke vertelstijl wat ook in dit boek zeer sterk tot uiting komt. Zijn betoogstijl, die citaten verweeft met beschouwende momenten, stimuleert de lezer tot blijvende betrokkenheid. Het boek is opgedeeld in eenentwintig hoofdstukken waardoor de inhoud wat versnipperd aandoet. Achter in het boek zijn twee kaartjes van het Oude Oosten en een uitgebreide bibliografie opgenomen.

Uitnodiging tot reflectie

Door dit overzicht van de seksualiteit in de oudheid wordt meteen ook duidelijk hoe cultureel bepaald seksualiteit is, en het is meteen een uitnodiging om bij het onderwerp stil te staan. Wie of wat bepaalt wat aanvaardbaar is en wat taboe is? Wie of wat bepaalt de normen? Daniël De Waele laat zien dat er niet zoiets bestaat als een ‘natuurlijke’ opvatting van seksualiteit: wat als zedelijk, zondig of normaal wordt beschouwd, is altijd ingebed in de tijdsgeest en in religieuze of maatschappelijke kaders. Het boek daagt de lezer uit om ook de eigen opvattingen kritisch te bevragen: hoeveel van wat wij vandaag als vanzelfsprekend zien, is eigenlijk erfgoed van eeuwenoude denkbeelden? En hoe vrij zijn we werkelijk in onze seksuele moraal? Betoverd door begeerte is dan ook meer dan een historisch relaas: het is een spiegel én een uitnodiging tot reflectie.

Kris Muylle