Hoe kun je leven met een geesteszieke vader?

Om adem te kunnen halen – Christine Otten – Atlas Contact – 191 blz.

Veel mensen hebben een moeizame relatie met hun ouders. Moeders die te veeleisend zijn of heel verstikkend in hun aandacht. Vaders die te streng zijn voor hun zoon, zoals prachtig beschreven in Karakter van Bordewijk. Veel minder zie je een omkering, namelijk dat een ouder aan de hand moet worden genomen door zijn kind. We zien het bij dementerende ouderen, maar die hebben, toen ze nog gezond waren in elk geval meestal nog een ‘normale’ verhouding met hun kinderen gehad. Maar als je vader al in je vroege jeugd wordt opgenomen in een inrichting voor geesteszieken, zoals Christine Otten meemaakte, dan wordt het een lichamelijk en geestelijk afwezige ouder in één opzicht, maar aan de andere kant drukt zijn ziekte zwaar op het gezin en is hij dus wèl zeer aanwezig. De vader kan zijn vaderlijke plichten niet vervullen en wordt een last voor iedereen. Hoe ga je daar als kind mee om?

Heel jonge kinderen hebben het in zich om de meest vreemde situaties als ‘normaal’ te beschouwen. Maar als kinderen in de puberteit komen, komen er ineens andere sentimenten om de hoek kijken; schaamte, afkeer en verwijten gaan dan een rol spelen.
In Om adem te kunnen halen beschrijft Otten hoe ze in allerlei fasen van haar leven afstand moest nemen van haar geesteszieke vader om door te kunnen leven, adem te kunnen halen. Soms overvalt haar een paniek die zich uit in fobieën en nachtmerries. Ze is in de dertig en heeft haar vader die dag bezocht in de inrichting. Dan krijgt ze een nachtmerrie.

‘Ik was wakker geworden uit een droom over een vechtpartij, drijfnat van het zweet, maar echt ontwaken lukte maar niet. Ik droomde dat ik op de grond lag en dat er iemand bovenop me zat. … Ik kreeg geen lucht, alles zwart …’

Ze vraagt zich af of ze, door erfelijke aanleg ook een geestesziek kan worden. Om daarvan verlost te worden, nam ze een paar keer in haar leven het besluit om haar vader niet meer op te zoeken, ook moet ze rond haar vijfentwintigste in therapie. Pas een aantal jaar voor zijn dood is ze krachtig genoeg om haar vader weer in haar leven toe te laten. Christine Otten spaart zichzelf niet als ze beschrijft hoe keihard ze kan zijn tegen haar vader. In een scène staat hij plotseling voor de deur van het ouderlijk huis(Christine is een tiener), hij is weggelopen uit de inrichting en wil weer bij zijn gezin komen wonen. Christine laat hem niet binnen en vader druipt af. Ook in haar volwassen leven, als hij een keer na een lange reis in Amsterdam arriveert en op bezoek komt, heeft ze daar al snel genoeg van en vindt dat hij moet weggaan. Vader begrijpt niet wat hij fout heeft gedaan. Otten kan of wil het hem niet uitleggen en op zulke momenten voel je medelijden met de man, maar je snapt ook dat Otten niets anders kon doen. Ze deed het uit zelfbescherming.

In nuchtere hoofdstukken beschrijft Otten stukjes van het leven van haarzelf, haar vader, moeder en andere familieleden. Tussendoor kunnen we lezen over haar bezoek aan Amerika In New Orleans bezoekt ze Mama D, die haar als familie beschouwt. In New York ontmoet ze weer de dichter Umar Bin Hassan, vader van tien kinderen bij zeven verschillende vrouwen. Ze spreekt af met zijn dochter Khadijah en spreekt met haar over de verhouding tussen vader en dochter. Ook Umar is een vader die ver blijft van het ideaalbeeld. Hij leidt zijn eigen leven en komt afspraken met zijn kinderen zelden of nooit na. Daar raken het verhaal van Otten en haar vader, en haar trip naar Amerika elkaar. In Amerika komt ze erachter dat ze wel altijd bezig is met het beschrijven van het leven van anderen, maar dat er ook nog een verhaal is, dat van haar eigen vader, wat opgeschreven moet worden.

Ottens stijl is aangenaam en beschrijvend. Je kunt eraan afzien dat ze veel journalistiek werk doet. Om adem te kunnen halen is een prachtig verwerkingsverhaal over een dochter die zich na een lange worsteling heeft kunnen losknippen uit de wurgende cocon die de geestelijk zieke vader om haar bestaan had gesponnen. Een boek dat inzicht en hoop geeft.

Pieter Feller