Hoe besta je na? – Frénk van der Linden & Pieter Webeling
Rouwen en overleven
Op de achterflaptekst staat dat dit een troostrijk boek is voor iedereen die worstelt met het verlies van een dierbare. Het boek bevat een verzameling interviews uit diverse bladen en aangevuld door essays van James Kennedy, Marli Huijer, Jos de Keijser en Leo Feijen.
Iedereen krijgt er in zijn leven mee te maken, een familielid of vriend die komt te overlijden. Ook een dier dat lange tijd een huisgenoot is geweest kan voor rouw zorgen. In dit boek kun je lezen dat er geen vaste manier is om met de dood van een dierbaar iemand om te gaan. Zoveel mensen zoveel manieren kun je haast wel zeggen. De grote gemene deler is het verdriet, maar dat verdriet kan zich op allerlei manieren uiten.
Al rouwen voor de dood
Veel geïnterviewden hadden te maken met een demente partner of ouder. Dan begint het rouwen al voor de dood. Het karakter van de demente persoon verandert. Er is geen goede communicatie meer mogelijk en het afscheid is al begonnen. Er zijn wel fasen waar een nabestaande doorheen gaat, maar een bepaalde volgorde is er niet te ontdekken, hoewel ongeloof en ontkenning vooral in het begin veel voorkomen. Zelfs lang nadat iemand is overleden kan een geluid, geur of een schim in het duister je het idee geven dat de overledene nog onder ons is.
In de loop van de tijd is er voor nabestaanden veel veranderd. Vaste rituelen die ooit bestonden zijn zo goed als verdwenen. In sommige landen zijn weduwen nog te herkennen aan hun kleding, die zowel zwart als wit kan zijn. Voor de omgeving is dit een duidelijk signaal. In Nederland is een weduwe of weduwnaar niet te herkennen.
Het ergste voor ouders is om een kind te verliezen. Anna Enquist verloor haar dochter. Zij vertelde: “Mijn hele leven moet anders, maar ik heb alleen geen idee hoe. Ik heb niet eens woorden voor de toestand waarin ik me bevind.”
Totale ontreddering dus en dat gold ook voor Paul Blokhuis die zijn jongste dochter verloor, hoewel hij in een hereniging gelooft met haar in de hemel. Zijn geloof zal hem troost bieden.
Ongeloof
Peggy van Leeuwen werkte met aidsdeskundige Joep de Lange en was de vriendin van zijn geliefde Jacqueline van Tongeren. De twee werden in één klap weggevaagd door de ramp met de MH17. Weer een heel andere vorm van rouw volgt op zo’n gebeurtenis. Ook hier weer ongeloof. De aanvaarding van de dood van twee kennissen waarvan je de lichamen nooit zal zien, is weer van een geheel andere orde. Geen afscheid, geen laatste woorden, maar een plotselinge leegte. Hoe ga je daarmee om. Peggy vertelt hoe zij het aanpakt.
Iedere nabestaande zal zijn eigen vorm van rouw moeten ontdekken. Je kunt een altaar oprichten, regelmatig naar een graf gaan, iets speciaals doen op de verjaardag van de overledene en tegenwoordig zijn sociale media ook plekken waar je een dode kunt herdenken. Wat je in elk geval van dit boek kunt leren, is dat rouw er in vele vormen bestaat en dat niets raar is om te doen, als je je er zelf maar beter door gaat voelen. Ook belangrijk is dat je iedereen zijn of haar eigen rouwproces moet gunnen, hoe lang dat ook duurt. De dood van een dierbare is eerst een wond en verandert daarna in een litteken. Littekens vervagen, maar verdwijnen nooit helemaal.
Boek bestellen!
