De andere Audrey Hepburn

Audrey Hepburn. Het Nederlandse meisje – Robert Matzen – Vertaling: Mariëlle Steinpatz en Saskia Peters – The House of Books – 396 blz.

Een biografie over de filmactrice en UNICEF goodwill ambassador? Ja en nee! Het is geen beschrijving van haar leven van geboorte tot overlijden, dat hebben anderen al gedaan. Het is wel een beschrijving van haar leven tijdens de Tweede Wereldoorlog in Arnhem en Velp. Deze periode is in de andere biografieën zwaar onderbelicht.

Wie kent haar niet, dat vrolijk lachende meisje op de scooter met Gregory Peck achterop in Rome uit de film Roman Holiday (Academy Award [Oscar], Golden Globe Award en BAFTA Award)? De elegante verschijning in wereldberoemde creaties in Breakfast at Tiffany’s met medespeler George Peppard? De middeleeuwse Maid Marian over het aloude verhaal van Robin Hood met Sean Connery in een van haar laatste films: Robin and Marian? En niet te vergeten dat ze ook nog eens een Tony Award kreeg uitgereikt.

In haar latere leven trad zij in minder films op. Ze concentreerde zich meer op humanitair werk, zoals UNICEF. Audrey doneerde al sinds 1954 aan die organisatie en werkte tussen 1988 en 1992 zelf voor kinderen in Afrika, Zuid-Amerika en Azië. In december 1992 kreeg ze daarvoor de Presidential Medal of Freedom van George Bush en postuum de Jean Hersholt Humanitarian Award.

Toch wat biografische gegevens? Ja, één van de conclusies van dit boek is, dat juist de oorlogsjaren in Velp haar verdere leven sterk hebben beïnvloed. Audrey heeft de ellende van kinderen in de oorlog gezien en de indruk die dat heeft gemaakt, bepaalde haar inzet voor UNICEF. Ze heeft haar hele leven moeite gehad als er geweld in het spel was.

Matzen heeft veel hulp gehad van de zoon van Audrey, Luca Dotti, uit het tweede huwelijk van Audrey met Andrea Dotti, een Italiaanse psychiater. Luca was ook op zoek naar het ‘verborgen’ leven van zijn moeder. Audrey praatte liever niet veel over haar periode in Velp tot haar zoon wat ouder was. Ondanks haar zwijgzaamheid over de oorlogsperiode heeft Matzen gebruik kunnen maken van de schaarse keren dat Audrey er wel iets over vertelde. En natuurlijk uit de verhalen en gegevens van Luca. Volgens hem heeft de oorlog zijn moeder gemaakt tot wie ze was.

Matzen begint zijn boek met een verhaal over Audrey’s moeder Ella, dochter van Baron Aarnoud van Heemstra (burgemeester van Arnhem en Gouverneur van Suriname). Zij had fascistische affecties en heeft Adolf Hitler ontmoet. Ze was getrouwd met Joseph Ruston en samen sloten zij zich aan bij de British Union of Fascists onder Oswald Mosley. Joseph veranderde zijn naam (terecht of onterecht?) in Hepburn-Ruston (Hepburn is een oud Schots adellijk geslacht). Ella was een ‘vrijgevochten’ dame en heeft uitermate veel invloed op Audrey gehad. “Ik heb een bepaalde levenshouding meegekregen van mijn moeder.” Ella gaat in Oosterbeek (bij Arnhem) wonen en Audrey blijft bij haar vader in Londen. Het gezin wordt in Oosterbeek herenigd, maar Joseph laat zijn vrouw en dochter in de steek. Ella is erg overstuur en ook Audrey noemt dit later een van de meest traumatische ervaringen uit haar leven.

Eerst volgt een verhuizing vaan Arnhem, waar Audrey (op jonge leeftijd Adriaantje genoemd) op de Arnhemse Muziekschool balletlessen volgt van o.a. Winja Marova. Ze geeft verscheidene balletvoorstellingen en wordt al spoedig een beroemdheid in Arnhem. Zonder de Duitse sympathieën van Ella was dat waarschijnlijk onmogelijk geweest. Tijdens de bezetting verborg Audrey haar Engelse naam en liet ze zich Edda van Heemstra noemen.
Dan opnieuw een traumatische gebeurtenis: Audrey’s lievelingsoom Otto van Limburg Stirum wordt door de Duitsers geëxecuteerd als vergelding voor een sabotagedaad van het verzet. Haar ene halfbroer wordt naar een werkkamp bij Berlijn getransporteerd en de andere moet onderduiken. Audrey en haar moeder vertrekken naar Velp, naar de woning van haar grootvader.

Een vraag die vaak gesteld is, en zowel ontkennend al beamend wordt beantwoord, is of Audrey zich in Velp met verzetswerk heeft beziggehouden? Het Airborne Museum in Oosterbeek heeft geen concrete feiten hierover kunnen vinden. In Velp is er weinig bekend uit de eerste hand, maar wel hebben kinderen van de inwoners van die tijd de verhalen van hun ouders, zoals Clan, de dochter van Visser ’t Hooft, doorverteld. Het is een feit dat zij “klusjes” deed voor dokter Hendrik Visser ’t Hooft. Die was verzetsleider vanuit het Velpse ziekenhuis (bolwerk van verzet). Zij heeft meegeholpen met het verzorgen van ondergedoken Engelse gewonden en koeriersdiensten verleend. Daarnaast gaf ze balletvoorstellingen tijdens de “zwarte avonden”. Dat waren illegale voorstellingen, waar bezoekers geld bijdroegen bestemd voor het verzet. Frappant is dat moeder Ella haar dochter naar deze voorstellingen begeleidde, hetgeen in duidelijke tegenstelling staat tot haar vroegere sympathieën.

Na de Slag om Arnhem werd het er niet beter op. De slag zelf had behoorlijk wat impact op de bevolking van het nabijgelegen Velp. Matzen merkt op “Ik heb nooit geweten dat het zo heftig was”. De hongerwinter van 1944 heeft er zwaar ‘ingehakt’. Audrey was sterk vermagerd en het ging niet goed met haar gezondheid.

Robert Matzen heeft een boek geschreven over de Tweede Wereldoorlog in Velp en omstreken, met als kernpersonage Audrey Hepburn. Hij heeft daarmee de gebeurtenissen een extra dimensie weten te geven. De vloeiende schrijfstijl werk eraan mee dat er op geen enkel moment een droge opsomming van feiten ontstaat, maar je via Audrey meeleeft met de mensen die de zwaarste tijd uit hun leven meemaken. De auteur zegt dan ook dat het boek is ontstaan uit de gesprekken die hij heeft gevoerd. Daarbij zijn de vele pagina’s met annotaties en het katern met foto’s een onmisbare aanvulling op het verhaal. Zowel Robert Matzen als Luca Dotti denken dat het boek de volledige instemming van Audrey zelf gehad zou hebben. Vanuit haar (oorlogs)ervaringen en het werk voor UNICEF heeft zij ooit opgemerkt: “Kinderen zijn de toekomst”.

Een boek dat misschien anders is dan Audrey-fans zich gewenst of voorgesteld zouden hebben, maar dat eigenlijk door ieder gelezen moet worden. Matzen: “Audrey was a champion of peace and children”!

Kees de Kievid