De bloedige weg naar vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid

De Franse Revolutie II – Van Robespierre tot Napoleon – Johan Op de Beeck – 492 blz. – Horizon

In dit tweede deel over de Franse Revolutie kruipt auteur Johan Op de Beeck terug in de huid van  François Robert (1763 – 1826). Deze Belgische jurist trok na zijn rechtenstudies naar Parijs waar hij tijdens de revolutiejaren zal zetelen als verkozene van de Nationale Conventie. Bovendien wordt hij eerste secretaris van de minister van Justitie Danton. Dat Robert de Franse Revolutie überhaupt overleeft, is een wonder op zich zo blijkt uit het tweede luik over deze hallucinante periode.

Van een rustige aanloop is in dit deel absoluut geen sprake. De Franse Revolutie bereikt in het najaar van 1793 een fase waarbij niemand nog zeker is van zijn leven. In Frankrijk is de chaos alom aanwezig: er heerst schaarste, de dienstplicht leidt tot een burgeroorlog in de Vendée, de koopkracht daalt, de inflatie stijgt, buitenlandse troepen staan te drummen aan de grenzen.

Een aantal wetten zoals de Loi des Suspects van 17 september 1793 werkt de zogenaamde Terreurperiode sterk in de hand. Niemand blijft nog buiten schot. Te veel vertoon van luxe, te lui, te onverschillig, te trots of gewoon de verdenking dat men zich schuldig zou kunnen maken aan een misdaad zijn voldoende om onder de guillotine te belanden. Zelfs dit laatste moordtuig werkt in bepaalde gevallen te traag. In steden als Nantes, Angers, Saumur, Chantenay gebeuren massa-executies door de ongelukkigen in schepen samen te drijven en die vervolgens te laten zinken. De terreur is volledig onder Robespierre die zich opwerpt als de onbetwiste leider. Zijn vroegere medestander Danton belandt onder de guillotine. Het wordt heet onder de voeten van Robert die zich zeer gedeisd houdt en miraculeus de dans ontspringt.

Maar het tij keert onder meer dankzij een belangrijke Franse overwinning in Fleurus waardoor de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk wordt ingelijfd. Tijdens de zogenaamde Boerenkrijg maakt het Franse leger korte metten met de opstandige bevolking. In Frankrijk zelf wordt de Terreur meer en meer in vraag gesteld. De belangrijkste leiders w.o. Robespierre komen zelf onder de guillotine terecht. Overal worden aanslagen, executies en moorden gepleegd tegen voormalige functionarissen en politici. De Witte Terreur is een feit. Uiteindelijk grijpt Napoleon na de Directoireperiode de macht.

Johan Op de Beeck vertelt het allemaal in zijn gekende meeslepende maar soms breed uitgesponnen stijl. De gehanteerde ik-persoon van Robert en de vele citaten dragen ertoe bij dat je als lezer het gevoel hebt midden in het gewoel te zitten net alsof je naar een film kijkt. In een boek over deze periode moet je wijzen op de toch wel grote verwezenlijkingen die de Franse Revolutie heeft teweeg gebracht. Hierbij maakt de auteur dankbaar gebruik van de figuur van Robert om hem overpeinzingen te laten maken of uitspraken in de mond te leggen – weliswaar met een eenentwintigste-eeuwse bril op – over de goede dingen die zijn gerealiseerd (of waartoe toch minstens de intentie aanwezig was).

In de tekst zelf zijn in dit tweede deel terug zwart-witafbeeldingen opgenomen die zeer klein en donker uitvallen. Gelukkig is er nog een middenkatern aanwezig met kleurenafbeeldingen. Dat Op de Beeck niet over een nacht ijs is gegaan blijkt uit het uitgebreide notenapparaat en bibliografie. De lezer krijgt nog heel wat extra’s:  een kort overzicht van de hoogtepunten van de Franse Revolutie van 1789 tot 1799, een verklarende namenlijst van de instellingen en protagonisten van de Franse Revolutie (van 1793 tot 1799) en een register.

Hoe liep het verder af met François Robert? Na de Terreur wordt hij als speciaal gezant van de Conventie naar Luik gestuurd om er orde op zaken te stellen. Hij wordt vlug teruggeroepen en start een carrière als handelaar. Maar in 1816 komt de rekening voor de fataalste daad die hij in zijn leven gesteld had: het stemmen voor de doodstraf van koning Lodewijk XVI. Zijn laatste jaren zal hij als banneling slijten aan de rand van Brussel, aan de rand van de maatschappij en gescheiden van zijn Louise. Uiteindelijk zal zijn portret terecht komen in het kasteel van Versailles naast dat van Danton.

Kris Muylle