De complexe natuur
Het geheime netwerk van de natuur – Peter Wohlleben – vertaling: Bonella van Beusekom – A.W. Bruna Uitgevers – 223 blz.
In meerdere boeken heeft de ondertussen zeer bekende Duitse boswachter Peter Wohlleben zijn werkplek, het bos, aan een breed publiek voorgesteld. Wie denkt dat deze gepassioneerde natuurbeschermer hiermee uitgepraat is, heeft het verkeerd voor. In zijn nieuwste boek legt de best verkopende non-fictieauteur van Duitsland de focus op de soms verrassende relaties tussen de verschillende planten en dieren in het bos. Een kleine verandering in deze interacties, bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen, kan verstrekkende gevolgen hebben.
De auteur begint zijn boek met een prachtig voorbeeld van de complexiteit van interacties in de natuur. Wolven blijken namelijk een invloed uit te oefenen op de loop van rivieren. In het beroemde Amerikaanse nationale park Yellowstone kwamen in de jaren dertig van de vorige eeuw geen wolven meer voor door intense bejaging. De hertenpopulatie groeide daardoor gestaag en diverse delen van het park werden kaalgevreten. Langs de oevers van de rivieren verdween de begroeiing. Vogels verdwenen net als de bevers. De erosie nam sterk toe waardoor de rivierbeddingen meer begonnen te meanderen. Dit proces duurde tot de wolf in 1995 weer werd geïntroduceerd.
In het boek geeft de auteur straffe voorbeelden van niet voor de hand liggende verbanden. De relatie tussen bomen en vissen bijvoorbeeld illustreert de complexiteit van ecosystemen. Vooral in gebieden met een voedselarme bodem, blijkt de groei van bomen direct afhankelijk te zijn van het voorkomen van vissen zoals zalmen. Hoe dit komt legt Wohlleben haarfijn uit. Hij geeft trouwens toe dat de natuur als geheel zeer complex in elkaar zit. We zullen nooit alles begrijpen.
Meer nog dan in zijn andere boeken steekt de boswachter uit het Eifelgebied zijn nek uit om bepaalde praktijken in het Duits bosbeleid aan te klagen. Zo benadrukt hij dat de zogenaamde duurzame productiebossen niet combineerbaar zijn met natuurbescherming. De monoculturen in productiebossen zijn heel kwetsbare systemen. Ze leiden ertoe dat bijvoorbeeld schorskevers zich explosief ontwikkelen en ganse bosgebieden verwoesten. In oerbossen zijn schorskevers totaal ongevaarlijk en doden ze enkel zieke bomen. Bovendien maken de kevers deel uit van het voedselpakket van heel wat dieren. De auteur pleit voor het herstel van oerbossen alhoewel hij heel goed beseft dat dit niet meer realiseerbaar is ‘want de al genoemde lappendeken van ons landschap, van akkers, velden en kleine bosgebieden, kan en wil niemand meer kwijt, ook ik niet.’
Maar de auteur geeft nog meer kritiek op het bosbeleid. Het bijvoederen van reeën en herten door jagers kan op geen begrip rekenen. Het aantal hertachtigen explodeert. Ze vreten de bossen letterlijk kaal. Jonge boompjes krijgen niet meer de kans om zich te ontwikkelen en het bosbestand vergrijst. Ook de houtproductie moet gas terugnemen. We moeten terug bomen laten staan in onze bossen zodat het weer donkerder wordt ‘waardoor beuken en eiken weer gebruik zouden kunnen maken van de strategie waar ze sinds de oertijd al over beschikken: het afremmen van het licht’, aldus Wohlleben. Het bijvoederen moet gestopt worden en hopelijk duikt de wolf weer op zoals in Yellowstone.
In dit boek hanteert Wohlleben weer zijn gekende gemoedelijke stijl. In korte hoofdstukjes brengt hij in een zeer begrijpbare taal telkens een bepaald onderwerp aan. Wie wat vertrouwd is met het werk van de auteur zal merken dat hij hier en daar zaken beschrijft die ook voorkomen in vroegere publicaties.
In het laatste hoofdstuk reageert hij op de kritiek van een aantal mensen dat hij in zijn boeken en beschrijvingen bomen en dieren te veel vermenselijkt. Wohlleben zegt hierover op het einde van zijn boek: ‘Ik vind het belangrijk om de feiten emotioneel begrijpelijk te maken, om jou met al je zintuigen mee te nemen naar het rijk van de natuur. Wat ik dan kan overdragen is dit: vreugde over onze medeschepselen en hun geheimen.’
Kris Muylle
