De verknipte wereldkaart

De wereld in 48 stukken – Menno Hartman – Hollands Diep – 279 blz.

De ondertitel luidt: “Over boeken, reizen en nieuwsgierigheid”, maar had ook kunnen zijn: “Hoe vernielzucht kan leiden tot interessante verhalen”. Uitganspunten zijn: opdelen om iets te leren en hoe verhuist men zijn spullen? De auteur had namelijk een mooie wereldkaart aan zijn muur hangen. Die moest bij verhuizing eraf. Maar wat ermee te doen? Welnu, knip hem in 48 stukken. Waarom 48? Als je een stuk papier alsmaar dubbel vouwt, dan kom je uit op 32 of 64 stukken. Dan blijkt uit het “Vooraf” van Hartman, dat er iets anders aan de hand is. De kaart moest eraf omdat de muur geverfd moest worden. Eerst bleef hij opgerold staand totdat hij verknipt ging worden om in het dagboek van de auteur te passen. Het werden stroken van 11 bij 19 centimeter. Het gevolg is wel dat er stroken zijn met bijna alleen de blauwe zee, terwijl er op andere stroken, zoals bij Europa, veel is geconcentreerd. Dan moet er een beetje worden gesmokkeld of zoals Hartman het noemt: worden ingezoomd.

Eigen ervaring

Voorheen staken er spelden in de kaart, daaraan was te zien waar Hartman al was geweest en waar op de wereld hij nog graag naar toe zou gaan. Hij heeft al een zeer ruim deel van de wereld gezien en dat zijn dan ook de stukken waar hij het vlotst en meest boeiend over verhaalt. Je kunt duidelijk merken dat hij een uitstekend observator is. Niet alleen wat hij zelf gezien heeft, brengt hij onder woorden, maar vooral linkt hij allerlei zaken aan poëzie: “Want poëzie is de grondtoon van alle tekst, de magische vorm waarin alles mogelijk is”. Daarbij komen zowel het verleden, het heden als, zei het in mindere mate, de toekomst aan de orde: “Ik wil graag reizigers volgen die beschreven hoe de wereld was… Zodat je alsnog kunt zien wat er niet meer is.” In associatie met een vroegere aardrijkskundeleraar wil Hartman iets ongebruikelijks doen om de aandacht van de lezer vast te houden.

Onderliggend doel

Bij een uitgave als deze zult u begrijpen dat het ondoenlijk is een samenvattende inhoud weer te geven. Wat Hartman beschrijft is, min of meer, een persoonlijke encyclopedie over de 48 stukken van de wereld waarbij de onderdelen die als ondertitel gebruikt zijn voorop staan: “…boeken, reizen en nieuwsgierigheid”. Hartman staat stil bij wat hij ervaren heeft en waar hij graag naar terug zou keren. Maar even zo vaak verlangt hij ernaar aanwezig te zijn op plekken die anderen in hun boeken hebben beschreven. Zijn belezenheid blijkt uit de lange lijst (9 bladzijden) met boeken ingedeeld naar de 48 stukken. Er komen allerlei auteurs op de proppen, bekende en onbekende, zoals Paul Theroux, John Steinbeck, Robert Macfarlane, Albert Helman, Anton de Kom en Karel van het Reve.

Filosoferend

Wat Hartman naar voren brengt in interessant, maar krijgt pas waarde wanneer hij erover filosofeert! Wanneer het onderwerp ‘reizen’ voor het voetlicht komt is de volgende passage sprekend voor het hele boek. “Is reizen in wezen niet vaak dat, gefrustreerde verwachting! …Reizen is geen stabiele staat van geluk…Reizen is verrassend en dus kan het niet aan je verwachtingen voldoen. De mogelijke oogst is die van de vreugde… “ Maar ook de humor ontbreekt niet als hij opmerkt: “Opgevouwen met te grote jongens en te grote rugzakken in een te klein Fiatje, waar je met één hand leerde shag rollen omdat de andere klem zat”. Slecht een enkele maal is een opmerking een anticlimax en overbodig: “Op deze kaart (26) heb ik in de meeste landen vermoedelijk meer als passagier in een auto gezeten dan als chauffeur”.

Stijl

De overstelpende hoeveelheid aan ervaringen, feitjes en filosofietjes zou gemakkelijk kunnen leiden tot een lastig leesbaar boek. Bij Hartman is dat niet het geval. Hij weet daarnaast met zijn vloeiende en beeldende taalgebruik de lezer voortdurend bij de les te houden. Vanzelfsprekend is dit geen boek om in één adem uit te lezen. Eén of enkele stukken tot je nemen en dan het boek met een zucht even aan de kant leggen is prima. Toch zul je snel de draad weer oppakken en de volgende reeks van stukken lezen, want je bent en blijft nieuwsgierig naar meer. Hoewel vaak zeer persoonlijk, zul je je in de wereld van Hartman kunnen inleven en verlangen naar het ‘betreden’ van alle 48 stukken van de wereld. Dus lezer: ontdek de wereld!

Kees de Kievid