De vernuftige etser – Henk van Nierop

Fascinerend maar scandaleus

Tijdens de zeventiende eeuw gaf de economische groei een grote impuls aan kunst en cultuur in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Naast de schilderkunst met Rembrandt als belangrijkste vertegenwoordiger bloeide de prentenkunst. Dit kunstsegment was voor veel burgers betaalbaar. De belangrijkste kunstenaar op dat domein was Romeyn de Hooghe (1645 – 1708). Zijn controversieel levensverhaal vormt het onderwerp van deze vlot geschreven, gedetailleerde en zeer goed onderbouwde biografie.

Nieuwsprenten

Romeyn was niet de grootste vakman van zijn tijd. De kwaliteit van zijn platen en afdrukken was soms ruw en slordig. Maar hij streefde vooral naar inventiviteit en snelheid en dit verklaart zijn succes als maker van nieuwsprenten en boekillustraties waar de esthetische maatstaven minder belangrijk waren dan bij kunstprenten. Het vernuft van Romeyn bestond vooral uit de handigheid in het neerzetten van zijn onderwerp, het rangschikken van de personages in zijn composities en het opwekken van emoties bij de toeschouwers. Zijn kennis van klassieke en moderne literatuur, filosofie en geschiedenis kwam hierbij goed van pas.

Schilder Samuel van Hoogstraten, schilder en leerling van Rembrandt, vatte het bondig samen: ‘ga ter schole bij de allergeestigste (zeer vernuftige) Romeyn de Hooghe’.  Overigens was Romeyn niet alleen actief op het vlak van de grafische kunst. Hij was een veelzijdig ontwerper van standbeelden, wand- en plafondschilderingen, openbare decoraties, triomfbogen, ceremonieel edelsmeedwerk, historiepenningen en glas-in-loodramen. In zijn laatste jaren schreef hij geleerde werken over de bestuurs- en rechtsinstellingen van de Verenigde Nederlanden, religieuze iconografie en de genealogie van de wereldgodsdiensten. Hij lanceerde ’s werelds eerste geïllustreerde satirische tijdschrift. Romeyn was de uitvinder van nieuwe productieprocessen voor glas en het bedrukken van katoen en ontwierp zelfs een varende bom. Een echte homo universalis dus, in de traditie van de Renaissance.

Schandalen

Maar ondanks deze veelzijdige talenten zullen vooral de schandalen uit het leven van Romeyn zijn reputatie bepalen. Als zoon van een eenvoudige knopenmaker wiens voorouders uit Vlaanderen afkomstig waren, brandde hij van ambitie om zijn levensomstandigheden te verbeteren en te leven op het culturele, sociale en financiële niveau van de bemiddelde Amsterdammers. Verschillende bronnen getuigen van zijn scherpzinnigheid en gevatheid. Eigenschappen die door zijn tegenstanders als ‘stout’ en ‘doordrijvend in het spreken’ werden omschreven en daarnaast als ‘loos en doortrapt’. Van Nierop beschrijft het als volgt in de epiloog van zijn boek: ‘hij had een wilde en ongetemde karaktertrek die hem er telkens weer toe verleidde onverantwoorde risico’s te nemen’. Ondanks Romeyns artistieke succes – of misschien juist als gevolg daarvan – begonnen er kwalijke geruchten over hem de ronde te doen. Er werd geroddeld dat hij een godslasteraar was en een dief. Zijn vrouw Maria werd beschuldigd van ontucht en overspel. Als klap op de vuurpijl raakte Romeyn in 1678 verstrikt in een echt pornografieschandaal. In een pamflettenstrijd enkele jaren later probeerden de Amsterdamse regenten zijn reputatie te vernietigen, maar dankzij zijn eigen vindingrijkheid en de steun van stadhouder-koning Willem III overleefde hij de lastercampagne.

Dit boek is de vertaalde en enigszins ingekorte en bewerkte versie van The Life of Romeyn de Hooghe 1645 – 1708. Prints, Pamphlets, and Politics in the Dutch Golden Age (Amsterdam University Press, 2018) van historicus en emeritus hoogleraar Nieuwe Geschiedenis Henk van Nierop. Alle voetnoten en de literatuuropgave werden in de Nederlandstalige uitgave weggelaten met uitzondering van een beknopte leeslijst. Het boek is rijkelijk geïllustreerd met tal van afbeeldingen van prenten van Romeyn de Hooghe. Deze afbeeldingen zijn te klein om de talloze details duidelijk te zien. Alle prenten in het boek kunnen evenwel online bekeken worden. Verder is ook nog een naamregister opgenomen.

Boeiend

De vernuftige etser is niet alleen een boeiende biografie van een zeer productieve kunstenaar maar ook dat van en doortastend ondernemer, een spindoctor voor Oranje en een opportunistische sociale stijger. Bovendien belicht dit boek de prentenkunst van die tijd. Tijdens het leven van Romeyn spelen zich de grote gebeurtenissen af in de geschiedenis van de Verenigde Republiek: de lynchpartij op de gebroeders De Witt, het rampjaar 1672, de strijd tussen de Oranje- en staatsgezinden, de triomfen van Willem III,  de oorlog met de Franse koning Lodewijk XIV,… Allemaal gebeurtenissen die het onderwerp zullen uitmaken van het werk van deze scandaleuze maar vooral fascinerende etser.

Kris Muylle

Meer geschiedenis