Duitsland in de twintigste eeuw
De Wintertuin – Jan Konst – Balans – 333 blz.
Jan Konst woont en werkt al meer dan twintig jaar in Berlijn. Hij is literatuurwetenschapper en hoogleraar Nederlandse literatuur aan de Freie Universität Berlin.
‘Hildes werkelijkheid wordt bepaald door de Eerste Wereldoorlog, de hyperinflatie van 1923 en de beurskrach van 1929. Ze krijgt te maken met de Machtergreifung van Adolf Hitler en de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Dan volgen de Sovjet-Russische bezetting, de Koude Oorlog, de bouw van de Berlijnse Muur en als sluitstuk de Wende.’
In het voorwoord doet Konst al in een notendop uit de doeken wat de kern van zijn verhaal is. Zijn Duitse schoonmoeder Brigitte geeft hem toegang tot het familiearchief, dat rijkelijk gevuld is met foto’s en documenten. Brigittes moeder Hilde is op een jaar na honderd geworden en heeft alles wat er zich afspeelde in de twintigste eeuw meegemaakt. Brigitte is zelf is ook ooggetuige geweest van enkele historische momenten.
Konst begint de familiegeschiedenis met stamvader Emil, die in de jaren zeventig van de negentiende eeuw wordt geboren. Vanaf hier werkt hij de geschiedenis door om te eindigen met zijn 84-jarige schoonmoeder. Hij weet zo een goed tijdsbeeld neer te zetten. Tussen de geschiedenisverhalen door maakt hij uitstapjes in het heden. Samen met Brigitte bezoekt hij enkele plekken waar de familie heeft gewoond of waar belangrijke gebeurtenissen zich hebben afgespeeld. Elk hoofdstuk begint hij met een opsomming van enkele geschiedkundige feiten die op dat moment speelden. Het geheel is wel doorspekt met Duitse woorden, plaatsen en namen en dat is uiteraard logisch, maar maakt het soms een beetje onleesbaar.
Voor Nederlanders zijn de Duiters vaak “slecht” of “goed”. Maar voor de Duitsers ligt dat niet zo gemakkelijk. Soms had je geen andere keus dan om mee te gaan in het Nationaal Socialisme. En veel kinderen konden niet anders dan zich aansluiten bij bijvoorbeeld de Hitlerjugend. De meeste Duitse burgers hebben net zo veel geleden als de Nederlanders en burgers in andere landen die werden geannexeerd door Hitler-Duitsland. Jan Konst is er goed in geslaagd om dit weer te geven. Ook door documenten en berichten van derden over de hoofdpersonen mee te nemen in zijn verhaal, zorgt hij ervoor dat het een authentiek boek is geworden.
De Wintertuin is meer een geschiedenisverhaal dan een familiekroniek. Maar door de personages af te zetten tegen alle gebeurtenissen in de twintigste eeuw in het voormalige Oost-Duitsland, krijg je een heel goed beeld van wat alle ellende met deze mensen deed. Hoe is hun karakter anders geworden bijvoorbeeld na de oorlog door wat ze allemaal hebben gezien en meegemaakt? Hoe heeft het hun kinderen gevormd? En beïnvloedt het hun leven nu nog steeds? Waarom kiezen om in de DDR te blijven als je de kans hebt om naar het vrije Westen te gaan?
Jan Konst heeft het op een mooie manier weten te vertellen, uiteraard geïllustreerd met foto’s uit het familiearchief.
