Guus Kuijer blaast Bijbelverhalen nieuw leven in

De bijbel voor ongelovigen – Het begin Genesis – Guus Kuijer – Atheneum – Polak & Van Gennep – 286 blz.

Ik behoor tot de doelgroep, ben ongelovig, ken de Bijbelverhalen gedeeltelijk, maar niet grondig, omdat ik lang geleden naar de zondagschool ging en op de middelbare school godsdienstlessen heb gevolgd. Die werden destijds ook gegeven op de openbare school waar ik op zat. Dat werd nuttig geacht voor je ontwikkeling.
Veel schrijvers wagen zich aan het herschrijven of herinterpreteren van sprookjes. Guus Kuijer, een van de meest bekroonde jeugdboekenschrijvers van deze tijd, pakt het wat grootser aan, met het herschrijven van Bijbelverhalen. Dat vereist kennis van het boek en gelukkig bezit Kuijer die, dankzij zijn christelijke opvoeding, in hoge mate.

Hij zet meteen de toon. Het eerste verhaal Het verhaal van Adam begint zo: ‘Het begon met een woord. Een woord dat zomaar in mijn hoofd opkwam en nergens bij hoorde. En dat woord was: God.’
Adam bedenkt het woord God en verzint er een mooi verhaal bij. God verveelt zich enorm in het grote, lege heelal en gooit een balletje op dat zomaar ontploft en in enorme hoeveelheden brokstukken uiteen spat – de oerknal. Ja, als goden met dingen gaan gooien gebeuren er natuurlijk grote ongelukken, geen kleine. God vindt het zelf een onoverzichtelijke rotzooi.
‘God keek naar de zonnen die om de planeten draaiden en dacht: De sterren zijn te heet, maar de planeten moet ik eens van dichterbij bekijken. Wie weet voel ik me ergens thuis.’ Maakt Kuijer hier een fout of laat hij de zonnen opzettelijk om de planeten draaien? Misschien waren de natuurwetten nog in ontwikkeling? Kennelijk voelde God zich toch wat unheimisch en wilde hij, zoals ook veel mensen dat willen, graag een eigen plekje.

De lezer moet zich laten meeslepen door de verhalen, en de fantasie die Kuijer erop losgelaten heeft. Verliep het scheppingsverhaal nog wat stroef, met mensen erbij wordt het allemaal veel levendiger. Kuijer komt goed op dreef als hij het verhaal van Kaïn en Abel opschrijft. Alleen kennen we de afloop al en dat haalt de spanning natuurlijk wel een beetje weg.
Kuijer laat Adam twijfelen of God hem of hij God geschapen heeft, maar waar kwam Eva dan ineens vandaan? Het Bijbelverhaal rammelt, dat maakt Kuijer ons meteen duidelijk. Later als twee afgezanten van God Sodom bezoeken en het vernietigen, wijst Kuijer ons op talloze ongeloofwaardige elementen.

Naarmate het boek vordert gaan de verhalen steeds soepeler lopen. De mensen krijgen eigen karakters en komen echt tot leven. Het wordt zelfs grappig als Noach een notoire dronkaard blijkt te zijn die zijn ark niet zelf bouwt, maar zijn kinderen het werk laat opknappen. Niet dat ze er voor beloond worden, want zelfs zijn eigen kleinkinderen mogen niet aan boord. Later krijgt hij spijt, als Cham hem beschrijft hoe een drijvend eiland vol kinderen langskomt. Of is het God die spijt krijgt? Want dan zegt Noach tegen zijn zoon Cham: “’Hij laat ze leven,’ fluisterde hij. En toen met een stem als een uitbarstende vulkaan: ‘GOD HEEFT SPIJT, GOD HEEFT GODVERDOMME SPIJT!’”

Door het hele boek heen laat Kuijer mensen twijfelen over het bestaan van God. Vooral zij, die nooit iets van God horen en zijn bestaan alleen kennen via een ander, twijfelen het sterkst. Niet ten onrechte, want waarom spreekt God wel tot de een en niet tot de ander?
Het verhaal van Selach, een verhaal over een ambitieuze man die een toren tot in de hemel wil bouwen om God te kunnen zien, maar wordt dwarsgezeten door zijn vrouw Milka is ronduit spannend. Een verhaal dat nog steeds boodschappen in zich draagt die ook vandaag de dag gelden. Steek je hoofd niet boven het maaiveld uit, want dan gaat het eraf. Selachs vrouw wil een man die een gewoon baantje heeft en geen man die (onbereikbare) idealen nastreeft. Idealen die geld kosten daar houden veel mensen nog steeds niet van. Idealen goed, maar wel economisch haalbaar!

De openingszin van Het verhaal van Sarai is werkelijk prachtig.
‘Ik zal eerlijk zijn: ik hield van mijn man, maar het idee dat ik met een god naar bed zou kunnen vond ik opwindend.’
Dit verhaal over Abram(Abraham) en zijn vrouw Sarai(Sara) is een van de spannendste en meest emotionele in het boek. Ik kende het verhaal niet goed genoeg, dus bleef het voor mij ook tot het eind de vraag hoe het zou aflopen. In dit verhaal gebeuren veel dingen, maar een opvallende gebeurtenis is de komst van drie mannen die zeggen namens God te spreken en pas met Abram aan tafel willen zitten als hij besneden is. Dit levert een hilarische scene op, omdat het echtpaar eerst niet begrijpt wàt er besneden moet worden. Tot het tot ze doordringt. Dan komt deze dialoog tussen de bejaarde echtelieden.
“Hij zei: ’Er moet iets van mijn lul af.’
Ik dacht dat ik gek werd. … ‘Geen sprake van!’ gilde ik. ‘Zolang ik leef snijdt geen enkele man of jongen iets van zijn lul af!’”
In het oudtestamentische gedeelte van de Bijbel zijn de meeste verhalen toch wat aan de droge kant, zo droog als woestijnzand eigenlijk, maar doordat Kuijer de personages leven inblaast en ze op een normale manier met elkaar laat communiceren, wordt het allemaal veel sappiger en dus leesbaarder.

Gelovigen kunnen dit boek ook lezen, maar ze moeten wel tegen een stootje kunnen, want uit alles blijkt dat Kuijer geen hoge pet op heeft van de God uit het oude testament. In het begin is het een lolbroek die een balletje opgooit, later een chagrijn die zijn volk laat verdrinken en nog weer later eist hij van alle mannen een stukje voorhuid om een verbond met hem aan te gaan. Ook schroomt hij niet om onschuldigen mee te slepen in zijn toorn en te vernietigen en tergt hij Abraham door hem bijna zijn zoon Isaak te laten offeren. Geen makkelijk te begrijpen heerschap de God uit het oude testament en een God van de liefde kun je hem al helemaal niet noemen.

Kuijer eindigt zijn boek met een kort nawoord. De laatste zin luidt: ‘De worsteling met God is de worsteling met het raadsel dat leven heet.’ Toch krijg ik het idee dat Kuijer klaar is met zijn worsteling met God. Een imponerende bundel die ongelovigen en ook gelovigen aan het denken zal zetten. Kuijer heeft een schitterend boek geschreven.

Pieter Feller