Het beeld van de Romeinse keizer

Keizer van Rome – Mary Beard – Vertaling: Brenda Mudde en Maarten van der Werf – Athenaeum – 528 blz.

De Romeinse keizers spreken nog altijd tot de verbeelding. Een scherp onderscheid wordt hierbij gemaakt tussen de zogenaamde goede en slechte keizers. Tot de eerste categorie horen namen als Augustus of de keizer-filosoof Marcus Aurelius. Keizers als Caligula of Nero dragen het etiket van schurk of sadist. De hamvraag bij de Engelse classica Mary Beard is hoe dit beeld tot stand is gekomen en of het überhaupt klopt. Dit alles kadert in een goed onderbouwd onderzoek naar wat het keizerschap juist inhield.

Mary Beard hanteert hierbij een heel eigen aanpak. Auteurs over Romeinse keizers werken meestal chronologisch. Een voor een worden de heersers onderzocht en besproken. Bovendien krijg je dikwijls dezelfde info te lezen zonder verdere nuancering. Mary Beard daarentegen werkt thematisch vandaar ook de bewuste keuze voor de titel van het boek Keizer van Rome en niet Keizers van Rome.

Aan de hand van de paleizen, de diners, de vrijetijdsbesteding, de reizen krijg je als lezer een beeld over de organisatie van het leven van zo’n heerser. De auteur onderscheidt zich verder doordat ze andere bronnen meeneemt in haar verhaal dan de klassieke auteurs zoals Tacitus, Cassius Dio of Suetonius. Deze historici schreven dikwijls in dienst van een opvolger die zichzelf zo goed mogelijk wilde voorstellen o.m. door een negatief beeld van zijn voorgangers op te hangen. Zo krijgen we door een teruggevonden papyrusdocument een idee van de stress die het bezoek van een keizer (en zijn gevolg) aan een bepaalde stad of streek met zich meebracht. Archeologen vinden tot op de dag van vandaag op vele plaatsen in het vroegere Romeinse Rijk tabletten terug met beslissingen van de keizers letterlijk in steen gebeiteld.

Een van de meest opvallende aspecten in het Romeinse keizerrijk is de soms turbulente opvolging van de verschillende keizers. De problemen waren ingebakken in het opvolgingssysteem zelf. Er bestond immers geen eerstgeboorterecht. Iedere keizer kon zijn opvolger adopteren. Die opvolger kon aanvaard worden, maar dit was niet altijd het geval. Bloederige taferelen waren soms het gevolg. Dit had ook zijn effect op de letterlijke beeldvorming van de keizer. Een manier om van iemand de enige legitieme opvolger te maken was door hem eruit te laten zien als de man die hij zou opvolgen. Als een opvolger echt niet met zijn voorganger wilde geassocieerd worden, werden de verschillen in uiterlijk overdreven. Mary Beard haalt terecht aan dat in iedere autocratie schijn en realiteit door elkaar lopen.

Dit alles betekent niet dat Mary Beard ons een duidelijk beeld kan geven over hoe de keizers werkelijk in elkaar zaten of dachten. Een methode om jezelf als keizer goed voor te stellen was door een negatief beeld te (laten) creëren van een voorganger. Beard moedigt ons aan om sceptisch te staan tegenover de verschillende anekdotes. Stond Nero echt te zingen bij de brand van Rome? Heeft Caligula werkelijk zijn paard tot senator benoemd? Heeft Elagabalus zijn gasten echt levend verstikt onder een dikke laag rozenblaadjes? De auteur probeert zo goed mogelijk de feiten uit deze sterke verhalen te halen. Ze probeert ons uit te leggen hoe we deze verhalen moeten interpreteren of hoe ze mogelijk tot stand zijn gekomen. Nero was iemand die artistiek was aangelegd (of hij werkelijk talent had is een andere vraag) en het is dan ook maar een kleine stap om hem de brand van Rome te laten bezingen. In werkelijkheid stelde Nero een deel van zijn eigen domein ter beschikking van de daklozen.

De keizer was voor veel onderdanen in het Romeinse Rijk niet meer dan een naam of een afbeelding op een muntstuk. Het kon hen niet schelen of de vorige keizer dood was en een nieuwe heerser was aangesteld. In de praktijk van hun dagelijkse leven veranderde er niets. Dit betekent echter niet dat de keizer volledig onbereikbaar was voor de verzuchtingen van een individu. Soms kon in het Colosseum, het theater, de paardenrenbaan of tijdens een buitenlandse reis de keizer een persoonlijke vraag in de handen worden geduwd. Door de enorme afstanden in het rijk kon de keizer ook niet over alles beslissen. Als een gouverneur vroeg hoe hij bv. een bepaald probleem moest aanpakken waren de feiten dikwijls al lang achter de rug vooraleer de keizer een antwoord kon terugsturen.

Keizer van Rome is een origineel, meeslepend, kritisch en zeer goed onderbouwd betoog over het Romeinse keizerschap.

Kris Muylle