Het gezicht van de vluchteling
Wanneer het water breekt – Chris de Stoop – 283 blz. – De Bezige Bij
De afgelopen jaren worden we regelmatig geconfronteerd met berichten en beelden van mensen die op gammele bootjes via de Middellandse Zee Europa trachten te bereiken. Het is niet de eerste keer dat een dergelijke stroom bootvluchtelingen op gang komt. Na de Vietnamese oorlog in 1975 ontvluchtten honderdduizenden Vietnamezen hun land en het corrupte communistische regime op zoek naar een beter leven. Onder hen 63 Vietnamezen die op 5 augustus 1981 een vluchtpoging ondernamen in een bootje van een zekere Hung, een visser. Ex-journalist Chris de Stoop ging op zoek naar de overlevenden en hun achtergebleven familie.
De vlucht van Hung is een hallucinant verhaal. 63 mannen, vrouwen en kinderen vertrokken in de veel te kleine vissersboot uit het vissersdorpje Qui Nhon. Na twee dagen begaf de motor het reeds en dobberden ze stuurloos rond op de Zuid-Chinese Zee. Ze dronken urine en zeewater want ze hadden veel te weinig drinkwater meegenomen. Ze trotseerden een zware storm. Maar het ergste was misschien nog dat liefst 26 schepen het zwalpende vaartuig compleet negeerden. Overmand door uitdroging, honger en dorst hadden veel vluchtelingen zich al met de dood verzoend. Tot het bootje plots werd opgemerkt door de E.R. Brugge, een Belgisch cargoschip dat op weg was naar Singapore. Kapitein Jacques Pierloot twijfelde even maar nam de vluchtelingen toch aan boord.
Schipper Hung belandt uiteindelijk in Wichelen, een Belgisch dorp gelegen aan de Schelde. Dankzij de plaatselijke pastoor kan hij aan de slag als hulpkoster en integreert zich volledig. Bij zijn vlucht had Hung zijn zwangere vrouw en zijn kinderen achtergelaten. Ze waren totaal niet op de hoogte van zijn vluchtplannen.
In 1986 laat Hung zijn familie overkomen. Ze kunnen rekenen op de empathie en steun van het ganse dorp maar steken zelf ook de handen uit de mouwen. De oudste dochter Quyen opent het succesvolle restaurant Little Asia. De exponent van een geslaagde integratie, zo lijkt het toch. Maar toch knaagt er iets aan de vrouw. Ze was vijftien jaar op het moment dat ze naar België kwam. Toen ze eindelijk de tijd had om terug te keren naar Vietnam was dit een onthullende gebeurtenis. Haar jeugdvriend en vrienden wezen haar erop dat ze van een discrete en bescheiden vrouw was geëvolueerd naar een opgejaagde en assertieve westerse zakenvrouw met een permanente stresshoest. In België mist ze Vietnam, in Vietnam mist ze België. Niemand verlaat zomaar zijn land en wie dat doet zit met een diepe wonde die materieel en maatschappelijk succes niet helen. De grond waarop je bent geboren laat nooit los. Eind 2018 heeft Quyen trouwens haar restaurant te koop gezet. Ze wil verder nadenken over haar toekomst. Vermoedelijk zal ze in België blijven waar haar kinderen en familie wonen. Gelukkig kan ze ook rekenen op de steun van haar zenmeester. Moeilijke dingen en omstandigheden kunnen de kiem bevatten van iets mooiers en beters. We worden er sterker van: ‘zonder modder, geen lotus’.
Chris de Stoop kent Hung en Quyen reeds ettelijke jaren. In zijn boek reist hij met hen naar Vietnam en maakt kennis met hun dorp, familie en vrienden. Hoofdstuk na hoofdstuk ontrafelt hij het verhaal van de vlucht. Een verhaal dat sterk verweven is met de periode na de Vietnamese oorlog waarin gewone mensen als Hung in heropvoedingskampen werden gestopt en politie kon worden omgekocht om een oogje toe te knijpen tijdens een vluchtpoging. De auteur bezoekt vluchtelingen in België en andere landen die mee op de boot zaten. Hij observeert en registreert. Veel van deze opvarenden hebben een succesvol leven uitgebouwd. Anderen hebben nooit hun draai hebben gevonden in onze Westerse wereld en worstelen met een groot trauma. Maar dit geldt evengoed voor Vietnamezen die er nooit in slaagden te vluchten.
Dit boek doet nadenken. Toen de Vietnamese bootvluchtelingen naar het Westen kwamen, werden ze geholpen. De huidige vluchtelingenproblematiek is in hoge mate gepolitiseerd waarbij het de mensen haast kwalijk wordt genomen dat ze de chaos, de oorlog of de vervolgingen in hun eigen land ontvluchten en ergens anders een nieuwe toekomst gaan zoeken. Rechtse gedachtegangen beheersen meer en meer het maatschappelijk debat. De discussies over ‘aantallen’ en ‘contingenten’ verdoezelen dat het altijd gaat over iemands kind, iemands ouder, iemands geliefde, iemands vriend of iemands familielid. En bovendien: niemand verlaat zomaar de voorouderlijke grond waar zijn wortels liggen.
Kris Muylle
