Jan Terlouw en de kinderen van Katoren – Henrieke Herber

Sympathiek eerbetoon aan schrijver Jan Terlouw

Kinderboekenweek 2025. Het thema is ‘Vol avontuur’. Een bespreking van het onlangs verschenen boek over jeugdboekenschrijver Jan Terlouw (1931-2025), die zo veel (jonge) lezers heerlijke leesavonturen heeft bezorgd, sluit daar goed bij aan.

Prijs

Henrieke Herber is de auteur van Jan Terlouw en de kinderen van Katoren. Voor haar is de Kinderboekenweek extra goed van start gegaan. Op 1 oktober jongstleden werd namelijk bekend dat aan haar de Filter Vertaalprijs 2025 voor kinder- en jeugdboeken is toegekend voor het door haar uit het Italiaans vertaalde boek De woordredders (2024) van Enrico Galiano. Graag feliciteren we haar hier met deze prachtige prijs.

Koning van Katoren

De titel suggereert dat Terlouws jeugdboek Koning van Katoren een centrale rol speelt in deze uitgave over Terlouw. Het boek verscheen in 1971 en gaat over de zeventienjarige Stach die koning van het land Katoren wil worden. Om dat doel te bereiken moet hij zeven opdrachten uitvoeren. Zo moet Stach een oplossing bedenken voor de geluidsoverlast van een zwerm vogels en voor de luchtvervuiling die door een zevenkoppige draak wordt veroorzaakt. Stach wordt bij de uitvoering van de opdrachten flink tegengewerkt, onder meer door machthebbers die corruptie niet schuwen. Het sprookjesachtige verhaal, dat raakte aan actuele problemen, was een enorm succes. Het werd maar liefst 23 keer vertaald en werd in 1972 bekroond met een Gouden Griffel. Overigens viel Jan Terlouw een jaar later ook in de prijzen. Voor Oorlogswinter (1972) werd toen wederom een Gouden Griffel aan hem uitgereikt.

De kracht van verhalen

Jan Terlouw overleed op 16 mei 2025. Twee maanden eerder, op 12 maart 2025, had Henrieke Herber in zijn woonplaats Twello een gesprek met hem in verband met haar plan een boek over hem te schrijven. Een inspirerend gesprek waarin Terlouw vertelde over zijn leven en schrijverschap. Daarbij kwamen ook zijn eigen leeservaringen aan de orde, vooral de betekenis die lezen voor hem had. Als domineeszoon kreeg hij in zijn jeugd de kracht van verhalen als het ware met de paplepel ingegoten. Een van zijn favoriete boeken was Alleen op de wereld van Hector Malot. ‘Dat boek (…) heeft alles wat een kinderboek moet hebben. Het is spannend, romantisch en het geeft veel informatie over het Frankrijk van die tijd.’ Het boek reisde zijn hele leven met hem mee.
Na dit gesprek nam Henrieke Herber afscheid van Terlouw met de afspraak de volgende keer onder meer te praten over religie en over Utrecht, de stad die voor hen allebei zo belangrijk was. De datum voor het vervolggesprek werd vastgelegd en Herber bereidde een aantal gespreksonderwerpen voor. De wankele gezondheid van de auteur maakte een nieuwe ontmoeting echter niet meer mogelijk.

Kinderen van Katoren

Jan Terlouw en de kinderen van Katoren opent met een uitwerking van het gesprek tussen Jan Terlouw en Henrieke Herber. Daarna volgen herinneringen van mensen, meer en minder bekend, die het werk van Terlouw goed kennen. Herinneringen die Herber heeft opgetekend tijdens interviews. Het zijn deze mensen die door haar als ‘Kinderen van Katoren’ worden aangeduid. Een term die door sommigen ook wordt bevestigd, zoals columniste Sylvia Witteman, die met veel warmte aan zijn verhalen terugdenkt.

De geïnterviewden betreft een brede groep: familieleden, geestverwanten, recensenten, partijgenoten, vertalers en zijn biograaf. Stuk voor stuk hebben ze een band met Terlouw en zijn werk. Opvallend is dat verschillende mensen, onder wie de schrijfsters Bibi Dumon Tak en Saskia de Jong, het werk van Jan Terlouw hebben leren kennen via een onderwijzer die op de basisschool een van zijn boeken voorlas. Vaak was dat het bekroonde Koning van Katoren. Naast dit boek worden in de interviews onder meer herinneringen aan Pjotr, Oorlogswinter en Oosterschelde windkracht 10 genoemd. Veelal zijn de herinneringen positief, een enkele keer is er een kritische noot. Zo vindt Bibi Dumon Tak dat Terlouw in Koning van Katoren bepaalde dingen niet volledig heeft uitgewerkt. Ze is van mening dat hij nogal eens voor een ‘snelle oplossing’ heeft gekozen. Daarbij stelt ze dat hij als politicus wellicht ook geen tijd heeft gehad om dingen helemaal uit te werken. Kritisch is ze ook over het feit dat vrouwen nagenoeg geen rol hebben in het boek.

Toekomststoel

Mooi is de reactie van Paula Jorritsma, burgemeester van de gemeente Voorst waartoe Twello behoort. Direct na haar benoeming in 2022 maakte ze Terlouw tot ereburger van de gemeente. Verder vond ze in Het hebzuchtgas (2016) inspiratie voor het neerzetten van een zogenaamde toekomststoel bij raadsvergaderingen. In dit boek pleit de hoofdpersoon er namelijk voor om bij vergaderingen over belangrijke zaken een lege stoel neer te zetten. ‘Dat is de stoel voor de mensen die er nog niet zijn, voor de toekomstige generaties.’

Ubuntu

Als laatste komt Annette Nobuntu Mul, levenspartner van Jan Terlouw, aan het woord. Op ontroerende wijze vertelt ze over hun kennismaking, waarbij het door haar geschreven boek Opsoek naar Ubuntu (2018) een rol speelde. Het begrip Ubuntu, een Zoeloewoord dat ‘ik ben mens omdat wij mensen zijn’ betekent, raakte hen beiden. Terlouw zei hierover: ‘Ik wist niet dat er een woord was voor waar ik mij, als wetenschapper en schrijver, al mijn hele leven ten diepste mee bezighield: Ubuntu.’

Eerbetoon

Het boek sluit af met een door Henrieke Herber geschreven ‘Katorenverhaal’, over de droom van koningin Kim, met wie koning Stach is getrouwd. In die droom krijgt zij de opdracht om naar Terra Ferra te gaan om daar de productie van staalslakken te stoppen bij de staalfabriek van Konrad Krup. Het verhaal is bedoeld als eerbetoon aan Terlouw. Als zodanig kan Jan Terlouw en de kinderen van Katoren echter in zijn geheel worden gezien. In het sympathiek geschreven boek, dat plezierig leest, komt de betekenis van Jan Terlouw als jeugdboekenschrijver goed tot zijn recht. Daarbij is het ook een boek dat eigen leesherinneringen oproept en dat uitnodigt tot het herlezen van de vroeger gelezen boeken. Voor mij zijn dat met name Pjotr, Oorlogswinter en Oosterschelde windkracht 10.

Janneke van der Veer

Meer Biografie & Autobiografie

Lees hier de hommage aan Pjotr