Klassiek schrikbeeld actueler dan ooit

Het verhaal van de dienstmaagd – Margaret Atwood – Vertaling Gerrit de Blaauw – 329 blz.

Margaret Atwood (Ottawa, 1939) wordt beschouwd als de ‘grande dame’ van de Canadese literatuur. Met haar talloze romans, gedichten en verhalenbundels heeft ze een miljoenenpubliek verworven. Haar werk is in meer dan veertig talen verschenen en ze heeft een aantal grote prijzen gewonnen. Ze woont in Toronto.

Het verhaal van de dienstmaagd verscheen voor het eerst in 1985 in het Engels, en in 1987 in het Nederlands. Maar dankzij de serie die in 2017 van deze klassieker is gemaakt, is het boek terug van weggeweest.

Binnen de grenzen van de voormalige Verenigde Staten heeft een christelijke beweging de macht gegrepen. In deze nieuwe Republiek Gilead dient eenieder naar de letter van het Oude Testament te leven. Vanfred, de vertelster, behoort tot de nieuwe klasse der ‘Dienstmaagden’, die slechts één doel heeft: zich voort te planten. Alleen ’s nachts in haar sobere kamer is ze vrij om zich over te geven aan haar illegale herinneringen: het lezen van boeken, haar eigen naam, het nu irrelevant geworden begrip ‘liefde’. In een sobere stijl, die afwisselend koele observatie, ontroering, wanhoop, hartstocht en wrange humor reflecteert, legt Vanfred het zwarte hart bloot dat schuilgaat achter de kalme façade van een reactionair establishment. Een regime dat bepaalde stemmingen in onze maatschappij tot een even logische als huiveringwekkende conclusie doordrijft: is dat een futuristisch schrikbeeld, of de ware nabije toekomst van Amerika?

Het verhaal van de dienstmaagd is een prettig geschreven dystopie. Het is persoonlijk en daardoor ingrijpend. Het verhaal van Vanfred is heftig en beklemmend. Het is speculatieve fictie: een schrikbeeld voor de toekomst en een waarschuwing voor de samenleving. Het is geen wereld waar we in willen leven. Het is een wereld die zo anders is dan de onze, maar toch zo om de hoek kan liggen als we niet uitkijken. Het is niet zo gek dat dit boek juist in deze tijd wordt uitgewerkt tot een televisieserie. Het onderwerp is actueler dan ooit. Met mensen als Trump aan de macht zijn we als samenleving niet ver verwijderd van een bijna Middeleeuws leven, met minimale rechten voor iedereen die niet een rijke, witte man is.

Het verhaal van de dienstmaagd is eigenlijk een flink fragment uit het ingesproken dagboek van Vanfred. Hoewel het verhaal goed is, en ook prima geschreven, lijkt de schrijfstijl niet altijd te passen bij hoe het boek bedoeld is. De ene keer schetst Vanfred een filmachtig, gevoelig beeld van haar leven, terwijl de andere keer het vooral poëtisch en literair aandoet. Niet alle stukken passen even goed in het gebruikte format. Echt storend is het niet. Het neemt ook zeker niet weg dat het verhaal wel indrukwekkend is, en dat het boek zeker de noemer ‘klassieker’ verdiend. Het is geen boek om snel weer te vergeten.

Felice Beekhuis