Liefde voor het woord
De woorden van Grimm – Günter Grass – Vertaling: Jan Gielkens – Meulenhoff – 391 blz.
Günter Grass(1927-2015) was dichter, schrijver van romans, novellen en toneelstukken. Beroemd werd hij met zijn Danziger trilogie: De blikken trommel, Kat en muis en Hondenjaren. In 1999 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur. De woorden van Grimm volgt op De rokken van de ui en De box, en daarmee vond Grass dat zijn autobiografische werk was voltooid.
Achterflap: In De woorden van Grimm verweeft Günter Grass zijn eigen levensverhaal met dat van de gebroeders Grimm. Nadat Jacob en Wilhelm Grimm met hun sprookjes de harten van jong en oud hadden veroverd, kregen ze in 1838 de eervolle opdracht om een woordenboek van de Duitse taal te maken. Zij gingen hierbij zo grondig te werk dat ze aan het einde van hun leven slechts een paar letters hadden voltooid. Grass grijpt dit onvoltooide meesterwerk aan om parallellen te trekken tussen zijn leven en dat van de Grimm-broers. Hij verbindt de geschiedenis van Duitsland met zijn fascinatie voor letterkunde.
Günter Grass had een kring van vaste vertalers om zich heen. Met deze groep had hij geregeld bijeenkomsten om zijn werk te bespreken. Grass meldde dat in dit boek het Deutsches Wörterbuch van de gebroeders Grimm centraal zou staan, dat hij taalspelletjes zou gaan spelen en het boek onvertaalbaar zou worden. Van alle vertalers waren er maar twee die mogelijkheden zagen, de Deense en de Nederlandse, talen die vanwege hun verwantschap met het Duits wat gemakkelijker om te zetten zijn. Grass gaf de vertaling vrij en vond dat de vertalers met zijn tekst mochten doen wat ze wilden, stukken weglaten, toevoegen, voetnoten maken, wat ze maar konden bedenken.
Grimms Wörter verscheen in 2010. Nu vijf jaar later is er de Nederlandse versie. Jan Gielkens heeft mooi werk afgeleverd. Hij heeft ervoor gekozen de vaak middeleeuwse of vroegmoderne citaten onvertaald te laten en ze te noteren net als Grass dat heeft gedaan. De betekenis ervan wordt wel duidelijk door het lezen van het geheel. In zijn nawoord vertelt Jan Gielkens over zijn vertaling dat de onvertaalbaarheid voor hem verdween tijdens het vertalen.
Eigenlijk viel ik als eerst voor de cover en de titel van het boek. Het omslagontwerp (Günter Grass/Gerhard Steidl/Sarah Winter, bewerkt door Barbara van Ruyen) met de mooie kleuren en letters sprak mij gelijk aan. Ook mijn zwak voor woordenboeken zal daarin mee gespeeld hebben. Later zag ik pas dat het geschreven was door Günter Grass. Jaren terug heb ik wel eens wat van hem gelezen, in het Duits, dus ik was zeer benieuwd of ik me nog kon vinden in zijn werk en dan ook nog in het Nederlands.
Het was voor mij even inkomen maar toen ik eenmaal in het verhaal zat werd ik al snel meegesleept door de biografie van de gebroeders Grimm. De manier waarop ze te werk gingen, het verzamelen van woorden en citaten op losse kaartjes, om het woordenboek tot stand te laten komen en vervolgens ook nog eens heel persoonlijk en selectief te werk gaan bij het kiezen van de woorden die in het boek mochten, had ik niet verwacht. Hun geschiedenis in combinatie van de herkomst van woorden en de geschiedenis van Grass die er doorheen loopt, was af en toe even schakelen, maar de moeite waard.
Het boek is zeker niet voor iedereen toegankelijk. Sommige stukken heb ik zelfs moeten herlezen, maar zoals eerder gezegd eenmaal in het verhaal, wilde ik me erin vastbijten en het uitlezen. De liefde voor de taal en de woorden heeft Grass in dit boek met ons kunnen delen en doet de ondertitel – een liefdesverklaring – eer aan.
Conny Schelvis
