Mission Impossible
De saboteur – Andrew Gross De saboteur – Andrew Gross – vertaling Gert-Jan Kramer – De Fontein – 397 blz.
Let op! Dit boek wordt gepresenteerd als thriller, maar is een oorlogsroman, geheel gebaseerd op ware gebeurtenissen en werkelijk bestaande personen. Het zou verstandig zijn eerst het “nawoord” van Gross te lezen, om te weten wat nu eigenlijk fictie is en wat met de werkelijkheid overeenkomt.
Direct, voor het lezen begint, moet ik de ondertitel corrigeren. “Eén man neemt het op tegen…” is onjuist. Hoewel er één leider is, Kurt Nordstrum (= Knut Haukelid), wordt de operatie uitgevoerd door een groep speciaal daarvoor getrainde Noorse vluchtelingen, deel uitmakend van de SOE. Deze eenheid was opgericht om ‘onmogelijke’ opdrachten uit te voeren in het kader van “Churchill’s Ministry of Ungentlemanly Warfare” (2016). Waarschijnlijk is deze miskleun ingegeven door de vorige roman van Gross: “Allen hij”, waarin inderdaad sprake is van een eenmansactie.
De geheime missie, met de codenaam Gunnerside, en uitgevoerd door een klein aantal Noorse patriotten, heeft zeer waarschijnlijk de wereld gered door de Norsk Hydro-fabriek in Vemork, provincie Telemark, Noorwegen te saboteren. In de fabriek wordt ‘zwaar water’ (deuterium oxide) gemaakt, dat nodig is om een atoombom te maken die door de nazi’s gebruikt kan worden als omslagpunt in de slecht verlopende strijd (nederlaag Oostfront). Als Hitler erin was geslaagd er een te ontwikkelen, zou een dergelijk wapen hebben geleid tot tienduizenden, zo niet honderdduizenden burgerslachtoffers. De wereld zou lange jaren gezucht hebben onder het nationaalsocialistische juk. Zie hier het belang van operatie Gunnerside, die ertoe moet leiden dat de fabriek verwoest wordt. Alleen bombarderen kon niet vanwege de lokale natuurlijke omstandigheden. Een groep van vijf vrijwilligers uit de ‘Kompani Linge’ (een legereenheid van uit het moederland gevluchte Noren in Groot-Brittannië) moest deze ‘mission impossible’ proberen tot een goed einde te brengen. Later in hetzelfde jaar wordt er toch nog gebombardeerd, echter met desatreus resultaat. Er viel een groot aantal burgerslachtoffers.
De Duitser waren bang voor vervolgoperaties van de Engelsen en gingen de productie van zwaar water verplaatsen naar Duitsland. De voorraad zwaar water moest vervoerd worden. Dat zou gaan per trein en met de veerboot “Sf Hydro’ over het Tinnsjömeer van Mäl naar Tinnoset. Ook nu was het niet verantwoord dat het spul in Duitsland terecht zou komen, daarom werd een nieuwe operatie gepland om de veerboot tot zinken te brengen. Dit verhaal is het tweede deel van De saboteur. Voor degenen die de afloop van beide missies niet kennen zal ik de spanning niet verder bederven.
Het hele verhaal is in non-fictie al eerder verteld. Gross maakt daar in zijn “nawoord” ook gewag van. Het betreft: de autobiografie van verzetsheld Knut Haukelid (1989), The Real Heroes of Telemark van Ray Maers (2003) en The making of the atomic Bomb (1986) van Richard Rhodes. Het is in 1976 verfilmd met Kirk Douglas, als Heroes of Telemark, deze rolprent zit nogal eens naast de waarheid! Ik zou een Nederlandse beschrijving willen toevoegen. Een kort verslag van operatie Gunnerside is ook onder de titel “Hartje winter” te vinden in het boek van Giles Milton – Churchills Ministerie van Onfatsoenlijke Oorlogsvoering, dat ik eerder op deze website heb besproken.
Maar, nogmaals, dit boek is een roman! Wat heeft de auteur dan toegevoegd? Natuurlijk zijn de dialogen en gedachtegangen van de protagonisten zuivere fictie. Ook het gegeven dat onze held zijn meisje misschien krijgt is dat. Wat zou een roman zijn zonder romantiek!? Gross heeft verder een aantal personages in zijn boek gebruikt die hij heeft ontleend aan de werkelijkheid. Waarschijnlijk heeft de autobiografie van Knut Haukelid ervoor gezorgd dat de figuur van Kurt Nordstrum het best uit de verf komt wat karakter betreft, hoewel Gross heeft opgemerkt dat hij zich het personage heeft eigen gemaakt, hem dus ook iets meer (of minder) heeft gegeven dan hij werkelijk was. Andere karakters blijven oppervlakkiger, soms zelfs wat cliché, zoals de nazi Lund. Kurt is een moedige vrijheidsstrijder die zijn baan, zijn verloofde en zijn vrienden in de oorlog verloren heeft. Van hem en de anderen kan gezegd worden: zij blinken uit in heldhaftigheid en hechte vriendschap. Gross merkt op “hun namen verdienen het om herinnerd te worden”. Dan gaan er toch enkele stekeltjes bij mij overeind staan. De echte namen zijn vervangen door andere namen! Hoe kunnen we ons die namen (van de werkelijke operaties) dan herinneren?
Andrew Gross heeft een bewonderenswaardig blad uit de pagina’s van de geschiedenisboeken gehaald. Dus hij hoefde het plot niet zelf te bedenken, het werd hem als het ware overhandigd. En de werkelijkheid heeft hem een prima plot opgeleverd. Spanning doordringt de pagina’s zelfs voor lezers die de historische uitkomst kennen.
Naast de menselijke karakters is er een niet-menselijk karakter dat soms in het verhaal domineert. Het is het winterweer in Noorwegen, vooral op de ‘vidda;, een plateau dat de gevaarlijkste en meest verlaten regio van Europa is. De beschrijvingen van Gross van de winterstormen zijn levendig genoeg om iemand naar een winterjas te laten reiken, zelfs als hij in een centraal verwarmd huis zit.
Voor wie is dit boek aantrekkelijk? Natuurlijk in de eerste plaats voor lezers die het verhaal van Knut Haukelid en zijn mannen nog niet kennen. Zij doen er echter goed aan ook de beschikbare non-fictie te lezen, waarvoor in deze bespreking twee links voorkomen. Ook voor hen die het wel kennen is het boek zeer goed verteerbaar. Gross weet te boeien met zijn uitstekende manier van schrijven.
Andrew Gross is de auteur van internationale bestsellers Everything to Lose, No Way Back, 15 Seconds, Eyes Wide Open, Reckless, Do not Look Back, The Dark Tide, en The Blue Zone. Hij is ook co-auteur van vijf nummer één bestsellers samen met James Patterson, waaronder Judge & Jury en Lifeguard. Hij woont in Westchester County, New York, samen met zijn vrouw, Lynn. Ze hebben drie kinderen. Intussen is Button Man (originele titel) beschikbaar in de Verenigde Staten. Zijn derde historische roman, een familiesaga (deels gebaseerd op zijn eigen familie!) waarin de schrijver vertelt over een familie van joodse immigranten in New York City vanaf 1905 tot 1935.
Kees de Kievid
